जर आपल्याला रस्त्यावरील वाहतूक कमी करायची असेल आणि ती अधिकाधिक सुरक्षित करायची असेल तर जशा मुंबईत लोकल गाडयांसाठी मोनोरेल, मेट्रोरेल यांसारख्या सोयी उपलब्ध केल्या पाहिजेत, समुद्र उपलब्ध असल्याने समुद्रावरून वाहतूक कशी करता येईल हे पाहावे लागेल, कोकण रेल्वे रेल्वेने टँकर्स नेते तसेच रस्त्यावरून जाणाऱ्या रसायनांची वाहतूक करणारे टँकर्स कसे कमी होतील हेही पाहील, यासाठी खरे म्हणजे १०० वर्षांपूर्वीच आसाममध्ये तेलक्षेत्रापासून तेल शुद्धीकरण केंद्रापर्यंत पाइपलाइनी टाकल्या जाऊ लागल्या. त्यानंतर भारतात जसजशी नवनवीन तेलक्षेत्रे सापडू लागली तसतसे पाइपलाइनींचे हे जाळे तेलक्षेत्रे ते तेल शुद्धीकरण केंद्रे असे वाढू लागले. पाइपलाइनींमुळे जशी रस्त्यावरची गर्दी कमी होते, प्रदूषण कमी होते तसेच या वाहनांमुळे होणारे अपघातही टळतात. हे अपघात एरवी दोन वाहनांचे अपघात होतात त्यापेक्षा अधिक धोकादायक असतात. दोन वाहनांच्या अपघातात दोन-तीन माणसे जखमी होतात. (तेही वाईटच) पण रसायनांच्या अपघातात रसायन रस्त्यावर सांडल्यामुळे स्फोट, आग, प्रदूषण इत्यादी गोष्टी घडून त्याचा उपद्रव अनेक लोकांपर्यंत पोहोचतो. या सर्व गोष्टी पाइपलाइनींमुळे टळतात शिवाय पाइपलाइनींमुळे वाहतुकीचा जेवढा खर्च येतो त्याच्या ७५ पट खर्च रस्त्यावरून टँकरमार्फत त्यांची वाहतूक करण्यामुळे येतो.
जमिनीखालून जाणाऱ्या पाइपलाइनींमधून जाणारी रसायने पंप करावी लागतात, त्यामुळे त्या पाइपलाइनी कार्बनस्टीलच्या असतात. जमिनीतील ओलाव्यामुळे त्या गंजू नयेत म्हणून त्यावर गंजविरोधक इन्शुलेशनचा थर देतात आणि तरीही ते इन्शुलेशन कालांतराने खराब होऊन पाइपलाइनी फुटतात. त्यामुळे रसायनांचा नाश होतो व प्रदूषणही होते, शिवाय ही गळती शोधणे अवघड असते. त्यासाठी स्काडा नावाची यंत्रणा वापरतात. त्यामुळे संपूर्ण पाइपलाइनीचे चित्र नियंत्रण कक्षात दिसते व जागोजागी पाइपलाइनीत किती दाब आहे, कोठे शून्य दाब झाला ते समजल्याने गळतीची जागा समजून ताबडतोब दुरुस्ती करता येते.
अ. पां. देशपांडे
मराठी विज्ञान परिषद, पुरव मार्ग,चुनाभ ट्टी , मुंबई २२
office@mavipamumbai.org
हजारपेक्षा जास्त प्रीमियम लेखांचा आस्वाद घ्या ई-पेपर अर्काइव्हचा पूर्ण अॅक्सेस कार्यक्रमांमध्ये निवडक सदस्यांना सहभागी होण्याची संधी ई-पेपर डाउनलोड करण्याची सुविधा
