सर्कस एका ठिकाणाहून दुसरीकडे हलवणे हा व्यापाचा भाग असतो. सर्कसमध्ये सहजी ५० ते १०० प्राणी असतात. त्यात वाघ, सिंहापासून घोडे, उंट, कुत्र्यांपर्यंत नाना प्रकारचे प्राणी असतात. हे कोणतेही प्राणी उघडय़ावर ठेवता येत नाहीत. त्यांना त्यांच्यासाठी बनवलेल्या पिंजऱ्यात ठेवावे लागते, कारण ते केव्हा हिंस्त्र बनतील आणि माणसांच्या जिवावर उठतील हे सांगणे अवघड आहे. मग सर्कस एका ठिकाणाहून दुसरीकडे हलवायची म्हटल्यावर हे पिंजरे हलवणे आले. शिवाय थंडी, पाऊस, ऊन या सर्वात हे पिंजरे टिकणे ही अवघड बाब असते. ते वाहतुकीत खराब होणार नाहीत ना, तुटले तर प्राणी त्यातून सुटून तर जाणार नाही ना, अशा नाना प्रकारच्या चिंता सर्कसच्या व्यवस्थापकाला वाहाव्या लागतात. सर्कशीतला दुसरा अवजड भाग म्हणजे सर्कसचा तंबू. एका वेळी हजारभर माणसे बसण्याएवढा तो प्रचंड असतो. तो गुंडाळणे, बांधणे आणि त्याची वाहतूक करणे हा व्यापाचा दुसरा भाग असतो. शिवाय त्याचे खांब, दोऱ्या या सगळ्या गोष्टी तंबू उतरवताना अशा नीट ठेवाव्या लागतात की दुसऱ्या गावी गेल्यावर परत तंबू उभारताना त्या सहजी मिळाल्या पाहिजेत, नाही तर त्या जर परत विकत घ्याव्या लागल्या तर सर्कशीचा खर्च विनाकारण वाढतो.
सर्कशीच्या सामानाचा तिसरा भाग म्हणजे तंबूमध्ये लोकांना बसायला ज्या गॅलऱ्या बांधतात त्याच्या असंख्य फळ्या आणि खुच्र्या, कोच वगैरे याची मधून मधून तपासणी करावी लागते. फळ्यांना चिरा तर पडल्या नाहीत ना? तर मग त्या बांधताना किंवा लोक बसल्यावर तुटून अपघात होऊ शकतो. सर्कशीच्या सामानाचा चौथा भाग म्हणजे त्यात काम करणाऱ्या १००-२०० लोकांची वाहतूक आणि त्यांचे कपडे व इतर सामान आणि पाचवा भाग म्हणजे इतक्या लोकांसाठी जेवण बनवण्याचे सामान व भांडी-कुंडी. या सगळ्यांची वाहतूक ही सार्वजनिक वाहनांनी करणे अवघड असते. यासाठी सर्कसच्या मालकीची स्वत:चीच वाहने असावी लागतात.
अ. पां. देशपांडे
मराठी विज्ञान परिषद, पुरव मार्ग, चुनाभट्टी, मुंबई २२
office@mavipamumbai.org
हजारपेक्षा जास्त प्रीमियम लेखांचा आस्वाद घ्या ई-पेपर अर्काइव्हचा पूर्ण अॅक्सेस कार्यक्रमांमध्ये निवडक सदस्यांना सहभागी होण्याची संधी ई-पेपर डाउनलोड करण्याची सुविधा
