विजेबद्दल पुरेशी काळजी न घेतल्याने विजेचे अपघात वारंवार होताना दिसतात. ते होऊ नयेत म्हणून विजेबद्दल जास्तीत जास्त माहिती सामान्य वाचकांपर्यंत पोहोचवली पाहिजे. ज्या पदार्थामधून कमी कमी विरोध होऊन विजेचे वहन होते त्याला कंडक्टर म्हणतात. यात चांदी, तांबे, अ‍ॅल्युमिनियम, पितळ, शिसे, लोखंड हे धातू उतरत्या क्रमाने लक्षात घेतले पाहिजे. परंतु चांदी महाग असते. तांबे लवचिक, मऊ, वातावरणाचा परिणाम न होणारे, सॉल्डर करता येण्यासारखे, चांदीपेक्षा स्वस्त आणि विपुल प्रमाणात उपलब्ध असते. त्यामुळे ते खूप ठिकाणी वापरले जाते. अ‍ॅल्युमिनियम हा धातू वजनाने हलका आणि स्वस्त असतो. त्यामुळे याचा वापर अधिक प्रमाणात होतो. शिशाचा उपयोग फ्यूजवायर आणि सॉल्डरिंगसाठी करतात. गॅल्व्हनाइज्ड आयर्नमध्ये तांबे व अ‍ॅल्युमिनियमपेक्षा कमी गुणधर्म असतात. हा धातू टेलिफोन तारांसाठी वापरतात. पितळेचा उपयोग स्विचेस, मोटरचे स्टड्स यासाठी करतात. ज्या कंडक्टरमधून विजेचा प्रवाह वाहतो, पण विरोधही बराच होतो. त्या पदार्थाना सेमी कंडक्टर्स म्हणतात. त्यात टंगस्टन, टँटलम, नायक्रोम, क्रोमियम युरेका, साधे पाणी इ.पदार्थ मोडतात. प्रकाश आणि उष्णता निर्माण करणाऱ्या साधनांमध्ये हे धातू वापरतात. टंगस्टन दिव्याच्या फिलॅिमटमध्ये, नायक्रोम विजेच्या शेगडीमध्ये, इस्त्रीमध्ये वापरतात. युरेका फिल्ड रेग्युलेटर व रेझिस्टंस बॉक्ससाठी वापरतात. इन्शुलेटर पदार्थातून विजेचा प्रवाह वाहत नाही, म्हणून असे पदार्थ विजेच्या तारांवरील आवरणासाठी वापरतात. हे पदार्थ वीज प्रवाहाला विरोध करणारे, जास्त व्होल्टेज सहन करणारे, यांत्रिक शक्ती चांगली असणारे, तापमानामुळे वीज प्रवाहात बदल घडू न देणारे, आद्र्रता न शोषणारे असावे लागतात. अशा पदार्थातील मायका डीसी मोटरमध्ये, इस्त्रीमध्ये वापरतात. मार्बल आणि स्लेट पॅनल बोर्डासाठी वापरतात. काच ठराविक ठिकाणीच वापरतात. क्वार्टझ स्पार्क प्लगसाठी वापरतात. पोर्सििलन ओव्हरहेड लाइनसाठी वापरतात. व्हल्कनाइज्ड रबर कमी व मध्यम व्होल्टज्साठी वापरतात. याशिवाय एबोनाइट, लाकूड, कागद, बेकेलाइट, ट्रान्सफॉर्मर ऑइल, इनॅमल, शेलॅक असे इतर पदार्थही आहेत.
अनंत ताम्हणे
मराठी विज्ञान परिषद, पुरव मार्ग, चुनाभट्टी ,मुंबई २२
office@mavipamumbai.org
हजारपेक्षा जास्त प्रीमियम लेखांचा आस्वाद घ्या ई-पेपर अर्काइव्हचा पूर्ण अॅक्सेस कार्यक्रमांमध्ये निवडक सदस्यांना सहभागी होण्याची संधी ई-पेपर डाउनलोड करण्याची सुविधा
