कुतूहल – पॉलिस्टर तंतूंचे प्रकार : २

पॉलिस्टर तंतूंची रंगाई प्रक्रिया सुलभ व कमी खर्चीक व्हावी यासाठी एका दिशेने चाललेल्या प्रयत्नांना धनायनी रंगाईक्षम तंतूंच्या रूपात यश मिळाले तर दुसऱ्या दिशेने चाललेल्या प्रयत्नातून जलद रंगाईक्षम पॉलिस्टर तंतूंची निर्मिती झाली.     
सर्वसाधारणपणे पॉलिस्टर तंतूंच्या रंगाईसाठी विखुरणारे रंग वापरले जातात आणि या रंगाई प्रक्रियेसाठी उच्च तापमान आणि उच्च दाब देणारी यंत्रसामग्री वापरावी लागते. ही यंत्रे खूप महागडी असतात. अनेक वर्षांच्या संशोधनानंतर पॉलिस्टर बहुवारिकाच्या संरचनेत बदल करण्यात शास्त्रज्ञांना यश मिळाले आणि त्यातून जलद रंगाईक्षम पॉलिस्टर तंतूंची निर्मिती झाली. पॉलिस्टरचे जलद रंगाईक्षम असे आखूड आणि अखंड अशा दोन्ही स्वरूपातील तंतू आज भारतीय बाजारपेठेत उपलब्ध आहेत.
या तंतूंची रंगाई सोपी आणि स्वस्त असते. यासाठी उच्च तापमान आणि उच्च दाब देणाऱ्या यंत्रांची गरज नसते. याशिवाय हे रंग चांगल्यापकी पक्के असतात. या प्रकारच्या तंतूंचा उपयोग विणाई व गुंफाई या दोन्ही पद्धतीने बनविलेल्या कापडांमध्ये मोठय़ा प्रमाणावर केला जातो. रंगाईतील सहजपणा शिवाय इतर गुणधर्मामध्ये बदल करण्यासाठी इतर प्रकारचे पॉलिस्टर तंतू विकसित करण्यात आले.
अ) कापूससदृश पॉलिस्टर : हा तंतू कापसासारखा दिसतो. पॉलिस्टर हा मूलत: चमकदार तंतू आहे. या उलट कापूस हा चमकदार नसून काहीसा मंद असतो. पॉलिस्टरचा चमकदारपणा हा डोळे दिपविणारा असतो तर कापसाचा मंदपणा हा डोळ्यास सुखावणारा असतो. पॉलिस्टर तंतूंपासून बनविलेले कपडे सूती कपडय़ांच्यासारखे मंद दिसावेत म्हणून कॉटलूक पॉलिस्टर तंतू विकसित करण्यात आले. या प्रकारच्या पॉलिस्टर तंतूंमध्ये चमक मोठय़ा प्रमाणात कमी करण्यात आली. याच वेळी पॉलिस्टर तंतूंच्या ताकद, लंबन क्षमता, वापरण्यातील व धुलाईतील सुलभता या सकारात्मक गुणधर्मामध्ये फारसा फरक करण्यात आला नाही. त्यामुळे पॉलिस्टरचे गुणधर्म आणि कापसासारखे दिसणे, या दोहोंचा सुरेख संगम कॉटलूक तंतूंमध्ये पाहावयास मिळतो.  
या तंतूंचा उपयोग शìटग, शूटिंग, साडय़ा, धोतर  यांसारख्या अंगावर घालावयाच्या कपडय़ांसाठी तसेच अभ्रे, पडदे, पलंगपोस यांसारख्या गृहोपयोगी कापडांसाठी केला जातो.
– चं. द. काणे  (इचलकरंजी)मराठी विज्ञान परिषद, वि. ना. पुरव मार्ग,  चुनाभट्टी,  मुंबई २२  office@mavipamumbai.org