संस्थानांची बखर – सावनूर संस्थान

कुतूहल – वस्त्रोद्योग : मागोवा – २
सन २०१५च्या दुसऱ्या तिमाहीत या सदरात विविध प्रकारच्या तंतूंची ओळख, त्यांची जडणघडण, त्यांच्या उत्पादन पद्धती, उपयोग आणि काही वेळा तंतूची सूतकताई वगरे तपशील जरा विस्ताराने दिला. या टप्प्यावर रंजकता कमी झाली असे वाटले. एवढा तपशील कशाला? या विषयात कोणाला डिप्लोमा करायचा आहे का? चरख्याची आता काय गरज? अशा प्रतिक्रिया वाचकांकडून आल्या होत्या.
प्रथम आपण कापूस किंवा कोणत्याही तंतूपासून सूतकताई करायची असेल तर तो तंतू पिंजून झाला, की त्याचा पेळू तयार होतो आणि मग सूतकताईसाठी त्याला वातीएवढे बारीक करावे लागते. त्यामुळे टप्प्याटप्प्याने व्यास कमी करत लांबी वाढवत जावे लागते. इथे वात तुटू नये अशी काळजीही घ्यावी लागते. एकसारखे काम आणि म्हणून यंत्रेपण तशीच, ही लांबलचक प्रक्रिया आहे. त्यातून प्रा. काणे या एकाच व्यक्तीने लिखाण केले, त्याचा वाचकांना कंटाळा आला असे वाटले; पण काणेसरांचा अनुभव आणि अभ्यास त्यातून दिसत होता, त्याकडे दुर्लक्ष झाले असे वाटते. या विषयावर लिहिणारे मुळात कमी, त्यात परत सोप्या मराठीत लिखाण करणे गरजेचे होते. इथे काही मर्यादा पडल्या. एवढय़ा माहितीवर कोणी डिप्लोमा करू शकणार नाही. तसेच भारतीय सूतकताईच्या इतिहासात चरख्याला बगल देऊ शकणार नाही हे नम्रपणाने सांगू इच्छितो.
मक्यापासून केल्या जाणाऱ्या धाग्यांबाबत निशांत कांबळी यांनी उत्सुकता दाखवली. राघवेंद्र कोल्हटकर यांनी मजकूर अधिक रंजक करता येईल, असे सांगताना मदत करायची तयारी दाखवली. वसुधा जोशी यांनी वर्षांच्या सुरुवातीपासून कात्रणे जमा केली आहेत, सूतकताई संपून विणाईची माहिती केव्हा सुरू होणार, अशी विचारणा केली. हेमंत घायाळ यांनी नायलॉन हे नाव कसे पडले, याची माहिती कशाला म्हणून नाराजी दर्शवली, तर संजय पाटील यांनी माहिती आवडली असे कळवले. अशा संमिश्र प्रतिक्रिया होत्या. अशा संमिश्र प्रतिक्रिया आहेत, त्यामुळेच लोकांच्या अपेक्षा/मते समजतात. काही सुधारणा त्या अनुषंगाने करता येतात. कापडनिर्मितीच्या पुढच्या टप्प्यावर जायला विलंब झाला. त्यामुळेच विणाई आणि पूर्वतयारी थोडक्यात दिले. याबाबत अशी एकही तक्रार आली नाही. उलट आणखी विचारणा होत्या.
दिलीप हेर्लेकर (मुंबई) मराठी विज्ञान परिषद, वि. ना. पुरव मार्ग, चुनाभट्टी, मुंबई २२ office@mavipamumbai.org