शेतकरी शेतात राबतो, पण आपल्या शेतमालाची किंमत तो कधीच ठरवू शकत नाही. शेतीसाठी ज्या निविष्ठा तो खरेदी करतो, त्यांच्या किमतीवरदेखील त्याचं नियंत्रण नाही. यामुळे बऱ्याचदा पिकाचा उत्पादनखर्च बाजारात ठरलेल्या त्याच्या विक्री-किमतीपेक्षा जास्त होतो. म्हणजे शेती करून शेतकऱ्याला नफा मिळण्याऐवजी तोटाच होतो.
जॉर्ज वॉशिंग्टन काव्‍‌र्हर या आफ्रिकी वंशाच्या अमेरिकन शास्त्रज्ञाने यावर उपाय म्हणून मोलवृद्धी (व्हॅल्यू अ‍ॅडिशन) हा प्रकार शोधून काढला. पिकाची विक्री करण्याऐवजी त्यावर प्रक्रिया करून विविध अन्नपदार्थ बनवले आणि ते विकले, तर त्यातून जास्त नफा मिळतो, हे या मोलवृद्धीचे तत्त्व. अमेरिकेतील अलाबामा येथील आफ्रिकीवंशीयांच्या वस्तीतील शेतकऱ्यांना त्यांनी शेंगदाण्यापासून दूध, दही, चीज, क्रीम, कँडी, रंग, पॉलिश असे जवळपास ३०० पदार्थ बनविण्याची पद्धत आणि त्यातून पिकांची मोलवृद्धी शिकवली.
इंदूर येथील आमच्या रंगवासा जैविक ग्राम संस्थेत आम्ही काव्‍‌र्हरने शिकविलेले अनेक प्रयोग केले. घरात वापरतो त्या मिक्सरमध्ये भाजलेले खारे दाणे घातले व त्यापासून पीनट बटर तयार केले. इंदूरच्या बाजारात अमेरिकेतील पीनट बटर ५०० रु. किलोने विकले जाते. इंदूरमध्ये शेंगदाण्याचा भाव ८० ते १०० रुपये किलो इतका आहे. म्हणजे, पीनट बटर घरच्याघरी बनवून शेतकऱ्यांनी विकले तर त्याला तीन ते चार पट फायदा मिळू शकेल. इंदूरच्या पब्लिक स्कूलमध्ये पीनट बटरला भरपूर मागणी आहे.
लाल अंबाडी हे पीकसुद्धा मोलवृद्धीसाठी उपयुक्त आहे. मागच्या वर्षी जुलमध्ये आम्ही अंबाडीचे बियाणे पेरले. नोव्हेंबरमध्ये पिकाची कापणी केली. त्याच्या फुलापासून चहा, चटणी, जॅम, जेली, कँडी व शीतपेय बनविले. त्याच्या पेराला ठेचून पाण्यात चार दिवस ठेवले व त्यातून वेताच्या दोरखंडासारखा दोर तयार केला. पालक, मेथी व पुदिना यांची पाने उन्हात वाळवून, त्याची भुकटी बनवून बाजारात विकली. त्याला पिकाच्या दहापट किंमत मिळाली. या व्यवहारात पीनट बटरची प्रक्रिया सोडल्यास कुठेही विजेचा खर्च आला नाही. थोडक्यात, या सर्व पिकांची मोलवृद्धी केल्यास ग्रामोद्योगाला चालना मिळेल, हे नक्की!
हजारपेक्षा जास्त प्रीमियम लेखांचा आस्वाद घ्या ई-पेपर अर्काइव्हचा पूर्ण अॅक्सेस कार्यक्रमांमध्ये निवडक सदस्यांना सहभागी होण्याची संधी ई-पेपर डाउनलोड करण्याची सुविधा
