कुतूहल : मी आहे सर्वात लहान प्राणी..

आता जगामधील सर्वात लहान प्राणी ठरवण्यात आला आहे तो म्हणजे ‘मिक्सोझोअन’, जो दहा मायक्रॉन एवढाच आहे. ‘मिक्सोझोअन’ हा प्रवाळ कुळामधील असून तो एवढा लहान आहे की त्यास प्राणी कुळात समाविष्ट करण्यास शास्त्रज्ञ धजतच नव्हते. अनेकजण त्यास बहुपेशीय ‘प्रोटिस्ट’ ज्यात एकपेशीय सजीवांचा समावेश करण्यात येतो त्या कुळात समजत होते. काही जण त्याच्या शरीरामधील पोकळ नलिकेमुळे त्यास ‘निडारियाच्या जवळचा समजत. मात्र जैविकतंत्रज्ञानाचा गेल्या दोन दशकांत जास्त वापर सुरू झाला तेव्हा निसर्गामधील हा सर्वात छोटा परजीवी, प्राणी विभागात समाविष्ट करण्यात आला.

या प्राण्याला त्याचे जीवनचक्र पूर्ण करण्यास मुख्य यजमान माशाबरोबर, वलयी कुळामधील वेटोळया कृमींची पर्यायी यजमान म्हणून मदत घ्यावी लागते. उत्क्रांतीच्या ओघामध्ये ‘मिक्सोझोअन’मधील वायूरूपी श्वसनाचा गुणधर्म नाहीसा झाला त्यामुळेच एकपेशीय जीवासारखा हासुद्धा कमी अथवा प्राणवायूविरहित स्थितीमध्ये जगू लागला. म्हणूनच त्याच्या शरीरात ऑक्सिजनरहित चयापचय यंत्रणा दिसून येते. हा स्वत:च्या यजमानास फारशी हानी पोहचवत नसला तरी त्याच्या जलीय यजमानांना चवीने खाणाऱ्यांना पोटाचे विकार होऊ शकतात, म्हणजे हा मानवाला बाधा आणू शकतो. थोडक्यात असे आहे नाते निसर्गातील तीन भिन्न जीवांचे जे शोधून काढायला मदत झाली आधुनिक तंत्रज्ञानाची!

– डॉ. नागेश टेकाळे

मराठी विज्ञान परिषद

ईमेल : office@mavipa.org संकेतस्थळ : http://www.mavipa.org