नेहरू ते मोदी; तब्बल सात दशकांनी मराठी साहित्य संमेलन दिल्लीत, या संमेलनाचे महत्त्व काय?

७१ वर्षांनंतर दिल्लीत मराठी साहित्य संमेलन

मराठी ग्रंथकार सभेच्या अंतर्गत समाजसुधारक न्यायमूर्ती महादेव गोविंद रानडे आणि लेखकांच्या गटाने मे १८७८ मध्ये पुण्यात प्रथम या संमेलनाचे आयोजन केले होते. ऑक्टोबर १९५४ मध्ये दिल्ली येथे झालेल्या शेवटच्या परिषदेत पंतप्रधान जवाहरलाल नेहरू प्रमुख पाहुणे म्हणून अध्यक्षस्थानी होते आणि काकासाहेब गाडगीळ या नावाने प्रसिद्ध असलेले लेखक आणि राजकारणी नरहर विष्णू गाडगीळ स्वागत समितीचे प्रमुख होते.

या कार्यक्रमात महाराष्ट्रातील प्रमुख राजकीय व्यक्तींबरोबर कवी आणि लेखक एकाच मंचावर येण्याची अपेक्षा आहे. या संमेलनाचे उद्घाटन पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्या हस्ते शुक्रवारी विज्ञान भवनात होणार आहे. पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्या समवेत राष्ट्रवादी काँग्रेस पक्षाचे अध्यक्ष शरद पवार आणि महाराष्ट्राचे मुख्यमंत्री देवेंद्र फडणवीस असतील. शरद पवार हे यंदाच्या स्वागत समितीचे प्रमुख आहेत. या कार्यक्रमाला प्रमुख पाहुणे म्हणून उपस्थित राहणारे मोदी हे नेहरूंनंतरचे दुसरे पंतप्रधान असतील.

अस्खलित मराठी भाषक असलेले माजी पंतप्रधान पी. व्ही. नरसिंह राव सातारा येथील कराड येथे झालेल्या ७६ व्या संमेलनाचे प्रमुख पाहुणे होते आणि माजी राष्ट्रपती प्रतिभा पाटील यांनी पदावर असताना महाराष्ट्राच्या सांगली येथे झालेल्या ८१ व्या संमेलनाचे उद्घाटन केले होते. गेल्या आठवड्यात राष्ट्रवादी काँग्रेस पक्षाचे अध्यक्ष शरद पवार यांनी महाराष्ट्राचे उपमुख्यमंत्री एकनाथ शिंदे यांना ‘महादजी शिंदे गौरव पुरस्कार’ देऊन गौरविले होते. शरद पवार यांनी केलेल्या सत्कारावर शिवसेनेने (उद्धव बाळासाहेब ठाकरे) तीव्र आक्षेप घेतला होता.

मराठीला अभिजात भाषेचा दर्जा मिळाल्यानंतर ही पहिली परिषद

महाराष्ट्रातील विविध साहित्य संस्थांची सर्वोच्च संस्था असलेल्या अखिल भारतीय मराठी साहित्य महामंडळातर्फे आयोजित होणाऱ्या संमेलनाचे मुख्य आयोजक पुणेस्थित ‘सरहद’ हे संमेलनाचे मुख्य आयोजक आहेत. गेल्या ऑक्टोबरमध्ये मराठीला अभिजात भाषेचा दर्जा मिळाल्यानंतरची ही पहिलीच परिषद आहे. या कार्यक्रमासाठी तालकटोरा स्टेडियमच्या गेट्स आणि हॉलला महाराष्ट्रातील प्रतिष्ठित व्यक्तींची नावे देण्यात आली आहेत. या संमेलनाच्या मुख्य प्रवेशद्वाराला हिंदुत्वाचे प्रतीक विनायक सावरकर यांचे नाव देण्यात आले आहे, तर स्टेडियममधील जागांना डॉक्टर बाबासाहेब आंबेडकर, माजी उपपंतप्रधान यशवंतराव चव्हाण आणि ज्योतिराव फुले यांची नावे देण्यात आली आहेत.

साहित्य संमेलनाला सुमारे २,७०० लोक उपस्थित राहण्याची अपेक्षा आहे, त्यात जवळपास १,५०० कवी, लेखक आणि प्रकाशन जगतातील व्यक्ती सहभागी होणार आहेत. ‘सरहद’ संस्थेचे अध्यक्ष संजय नहार म्हणाले की, या कार्यक्रमात सुमारे १०० पुस्तकांचे प्रकाशन होण्याची अपेक्षा आहे. तीन दिवस चालणाऱ्या या कार्यक्रमात शरद पवार आणि देवेंद्र फडणवीस यांच्यासह राज्याचे उपमुख्यमंत्री अजित पवार आणि एकनाथ शिंदे, महाराष्ट्राचे माजी मुख्यमंत्री सुशील कुमार शिंदे, महाराष्ट्राचे मंत्री उदय सामंत आणि आशीष शेलार, काँग्रेस नेते व माजी मुख्यमंत्री पृथ्वीराज चव्हाण, माजी केंद्रीय कॅबिनेट मंत्री सुरेश प्रभू, महाराष्ट्र विधान परिषदेच्या उपसभापती नीलम गोऱ्हे यांच्यासह अनेक नेतेमंडळी उपस्थित राहणार आहेत.

साहित्य संमेलनात राजकीय नेत्यांच्या उपस्थितीबद्दल विचारले असता संजय नहार म्हणाले, “अतिथी यादी, वक्ते आणि निमंत्रितांची निवड करण्याची जबाबदारी संमेलन महामंडळाची असते, त्यात आमची भूमिका कमी आहे. मात्र, दिल्ली हे आपली राजकीय राजधानी आणि राजकीय शहर आहे, त्यामुळे राजकारण्यांनी हाताळलेल्या मुद्द्यांचा साहित्य जगतावर परिणाम होतो. या प्रश्नांची उत्तरे देण्यासाठी राजकारण्यांनी उपस्थित रहावे. सर्व प्रकारच्या वेगवेगळ्या जागतिक दृष्टिकोनांना आत्मसात करण्याचा या परिषदेचा इतिहास राहिला आहे.” कार्यक्रमाच्या व्यवस्थेबाबत संजय नहार म्हणाले की, पुण्याहून अनेक लेखक विशेष रेल्वेने येणार आहेत. “कराचीतील मराठी भाषिक लोकही या कार्यक्रमाला उपस्थित राहण्यास उत्सुक होते, परंतु त्यांच्या प्रवासाच्या परवानग्या काढल्या गेल्या नाहीत,” असे त्यांनी सांगितले.