बसपा अध्यक्ष मायावती त्यांच्या कठोर निर्णयांसाठी ओळखल्या जातात. त्या जेव्हा जेव्हा निर्णय घेतात, तेव्हा तो नेहमीच धक्कादायक असतो. सुमारे पाच महिन्यांपूर्वी १० डिसेंबर २०२३ रोजी पक्षाच्या पदाधिकाऱ्यांच्या बैठकीत बसपाच्या प्रमुख मायावती यांनी पुतण्या आकाश आनंदला उत्तराधिकारी म्हणून घोषित केले होते आणि आकाशच्या मदतीने बसपाला पुढे नेण्याचा संदेश दिला होता, परंतु आता त्याच त्याला अपरिपक्व म्हणत आहेत. पक्षाचे राष्ट्रीय समन्वयक आणि त्यांना उत्तराधिकारी पदावरून हटवण्यात आले आहे. लोकसभा निवडणुकीच्या तोंडावर या निर्णयाची अचानक गरज का पडली? असा प्रश्न उपस्थित होत आहे.
आकाश उत्तर प्रदेश आणि उत्तराखंडव्यतिरिक्त राज्यांमध्ये पक्ष मजबूत करत राहील, असंही डिसेंबर २०२३ मध्ये पक्षाच्या बैठकीत मायावती यांनी घोषणा केली होती. गेल्या महिन्यात तेव्हापासूनच्या त्यांच्या पहिल्या मतदान रॅलीत आणि सध्याच्या लोकसभा निवडणुकीसाठीच्या पहिल्या रॅलीत मायावती यांच्यापासून दूर गेल्यावर आकाशने भाजपावर निशाणा साधला, ज्यांनी काँग्रेस आणि समाजवादी पक्षावर (SP) हल्ला केला. मायावतींचा धाकटा भाऊ आनंद कुमार यांचा मुलगा आकाशने दिल्लीत शालेय शिक्षण आणि लंडनमधून एमबीए केले. ते २०१७ मध्ये भारतात परतले आणि त्याच वर्षी मे महिन्यात मायावतींबरोबर सहारनपूरला गेले, जिथे ठाकूर-दलित संघर्ष झाला होता.
सप्टेंबर २०१७ मध्ये उत्तर प्रदेशमध्ये प्रचंड विजय मिळवून भाजपा सत्तेवर आल्यानंतर काही महिन्यांनी बसपाला १९ जागांवरून कमी करून मायावतींनी आकाशची औपचारिकपणे पक्ष कार्यकर्त्यांशी ओळख करून दिली. २०१९ च्या लोकसभा निवडणुकीपर्यंत आकाश पक्षात सक्रिय भूमिका बजावत होता आणि मायावती यांना सोशल मीडिया प्लॅटफॉर्म X मध्ये सामील होण्याचे श्रेय देण्यात आले. निवडणूक आयोगाने मायावतींना मतदानादरम्यान ४८ तास प्रचार करण्यास बंदी घातली, तेव्हा आकाशने लोकांना बसपा आणि त्याच्या तत्कालीन भागीदार सपा आणि आरएलडीला मत देण्याचे आवाहन केले. सपा प्रमुख अखिलेश यादव आणि तत्कालीन आरएलडी अध्यक्ष अजित सिंह मंचावर आकाशबरोबर सामील झाले होते.
२०१९च्या निकालाच्या काही आठवड्यांनंतर उत्तर प्रदेशमध्ये भाजपानंतर बसपाने सर्वाधिक (१०) जागा जिंकल्या. मायावतींनी आकाशला पक्षाच्या राष्ट्रीय समन्वयकपदी नियुक्त केले, ज्यात तरुणांना विशेषत: दलित समाजातील लोकांना आणण्याची जबाबदारी होती. डिसेंबर २०२२ मध्ये उत्तर प्रदेश विधानसभा निवडणुकीतील पराभवानंतर बसपाने फक्त एक जागा जिंकली. पक्षाने केलेल्या कामाच्या सत्य प्रगती अहवाल गोळा करण्यासाठी आकाशला राज्याच्या विविध भागात पाठवतील, असंही मायावतींनी कॅडरला सांगितले होते. आकाशची भूमिका नंतर गेल्या वर्षी राजस्थान, मध्य प्रदेश, तेलंगणा आणि छत्तीसगड विधानसभा निवडणुकीसाठी बसपाच्या तयारीवर देखरेख करण्यासाठी विस्तारित करण्यात आली. दलित, धार्मिक अल्पसंख्याक, ओबीसी आणि आदिवासींशी संबंधित समस्यांवर मोहीम तयार करण्यास मदत करण्यास त्यांना सांगण्यात आले. ऑगस्टमध्ये आकाशने भोपाळमध्ये पायी मोर्चा काढला आणि राजभवनाला घेराव घालण्याचा प्रयत्न केला. त्याच महिन्यात त्यांनी राजस्थानमध्ये १४ दिवसांच्या पदयात्रेचेही नेतृत्व केले. पदयात्रा आणि निदर्शने न करण्याच्या पक्षाच्या नेहमीच्या रणनीतीपासून ही सुटका होती. विधानसभा निवडणुकीत बसपाची कामगिरी निराशाजनक राहिली. पक्ष छत्तीसगड, मध्य प्रदेश आणि तेलंगणामध्ये आपले खाते उघडण्यात अपयशी ठरला आणि २०१८ मध्ये जिंकलेल्या सहा विरुद्ध राजस्थानमध्ये दोन जागा जिंकल्या.
हेही वाचा: गोध्रा जळितकांड: मोदींची लालूंवर टीका; नेमका कोणत्या समितीचा उल्लेख केला?
एका पंधरवड्यापूर्वी इंडियन एक्सप्रेसला दिलेल्या मुलाखतीत आकाश म्हणाले की, राजकारणात त्यांचा प्रवेश नियोजित नव्हता, कारण मायावती यांना “बुवा माँ” म्हणतात. कुटुंबातील कोणीही राजकारणात यावे, अशी त्यांची इच्छा नव्हती. महत्त्वाची गोष्ट म्हणजे मुलाखतीत आकाशने कबूल केले की, तो त्याच्या भाषणात अनेकदा आक्रमक होता. विशेषत: दलित समाजावर होणाऱ्या अन्यायाबद्दलचा राग तो नियंत्रित करू शकत नाही. २९ एप्रिल रोजी सीतापूरमध्ये केलेल्या या भाषणात आकाशने कथितपणे भाजपाला दहशतवाद्यांचा पक्ष असे संबोधले होते, तर त्याने इंडियन एक्सप्रेसला सांगितले की, सत्ताधारी पक्षाला आक्रमकपणे न घेणे हा बसपाच्या रणनीतीचा भाग होता.
“जेव्हा तुम्ही एखाद्यावर हल्ला करता, तेव्हा तुम्हाला त्याचा बदलादेखील घ्यावा लागतो. जर आपण केंद्र सरकार, मोदीजी किंवा अमित शाहाजी यांच्यावर हल्ला करीत राहिलो, तर त्याचा बदला घेतला जाईल हे आपल्याला माहीत आहे. आपला समुदाय ईडी, सीबीआय किंवा स्थानिक अधिकाऱ्यांशी लढण्यास सक्षम नाही. कायदेशीर कारवाई करणे अधिक शहाणपणाचे आहे. राजकारण हा बुद्धिबळाच्या खेळासारखा आहे. तुम्ही हुशारीने लढलात तर बरे होईल,” असेही तो म्हणाला. आकाशने बीएसपीचा स्टार प्रचारक म्हणून लोकांना बहेनजींच्या मागील सरकारांच्या धोरणांबद्दल सांगणे हे त्याचे मुख्य कार्यदेखील परिभाषित केले. “मला वाटतं की उशिरा का होईना नुसत्या प्रचारातून जबाबदारी वाढेल,” असेही ते म्हणाले.
