‘एफएसआय’ची खैरात

पुणे : शहरातील वाहतूक कोंडी सोडविण्याच्या दृष्टीने उपयुक्त ठरणाऱ्या उच्च क्षमता द्रुतगती वर्तुळाकार मार्गासाठी (हाय कपॅसिटी मास ट्रान्झिट रूट- एचसीएमटीआर) सहा हजार कोटी रुपयांचा निधी लागणार आहे. हा निधी उभारण्यासाठी मेट्रोच्या धर्तीवर वर्तुळाकार मार्गाभोवती चार चटई क्षेत्र निर्देशांक (फ्लोअर स्पेस इंडेक्स- एफएसआय) देण्यात येणार आहे. निधी उभारण्यासाठी चार एफएसआय देण्यासंदर्भात गांभीर्याने विचार सुरू असला तरी एफएसआयच्या वापरामुळे मार्गाभोवती सिमेंटचे जंगल उभे राहण्याची भीती असून पायाभूत आणि नागरी सुविधांवरही मोठा ताण येणार आहे.

शहर आणि आसपासच्या परिसरातून जाणाऱ्या उच्च क्षमता द्रुतगती वर्तुळाकार मार्गाचा आराखडा महापालिका प्रशासनाकडून तयार करण्यात आला आहे. उन्नत स्वरूपाचा हा मार्ग असून त्यासाठी सहा हजार कोटींचा निधी अपेक्षित आहे. याबाबतचा व्यवहार्यता तपासणी अहवाल (फिजिबिलीटी रिपोर्ट) महापालिकेच्या पथ विभागाला सादर करण्यात आला आहे. या रस्त्याच्या बांधणीसाठी लागणाऱ्या कोटय़वधी रुपयांच्या खर्चाबाबत काही आर्थिक पर्यायही मांडण्यात आले आहेत. त्यामध्ये एक पर्याय टोल आकारणीचा आहे. निधी उभारणीसाठी सल्लागार कंपनीने काही पर्याय दिले असले तरी त्यावर एकमत होत नसल्यामुळे एचसीएमटीआरची नुसतीच चर्चा यापूर्वी होत होती.

पुणे महानगर प्रदेश विकास प्राधिकरणाच्या (पीएमआरडीए) शिवाजीनगर-हिंजवडी मेट्रो मार्गिकेच्या भूमिपूजन कार्यक्रमात मुख्यमंत्री देवेंद्र फडणवीस यांनी या प्रकल्पाला गती देण्याचा मनोदय व्यक्त केल्यानंतर महापालिका आयुक्त सौरभ राव यांनी महापालिकेच्या अंदाजपत्रकात या महत्त्वाकांक्षी प्रकल्पासाठी २१० कोटी रुपयांची तरतूद करतानाच या मार्गाला गती देण्यात येईल, असे जाहीर केले होते. त्यानुसार प्रशासनाकडून चार एफएसआय देण्याचा प्रस्ताव शहर सुधारणा समितीपुढे ठेवण्यात आला आहे.

मेट्रो प्रकल्पाच्या धर्तीवर एचएसएमटीआर मार्गासाठी दोन्ही बाजूला ५०० मीटर अंतरापर्यंत ट्रान्झिट ओरिएन्टेड डेव्हलमेंट (टीओडी) झोनची अंमलबजावणी करण्यात येणार आहे. या धोरणानुसार कमाल चार एफएसआय देऊन सहा हजार कोटींचा निधी उभारता येणे शक्य आहे. जागेच्या क्षेत्रफळानुसार एफएसाय देण्याचे प्रस्तावित करण्यात आले आहे.

मेट्रो मार्गिकेच्या दोन्ही बाजूला ५०० मीटर अंतरावर चार एफएसआय देण्याचे निर्धारित करण्यात आल्यानंतर त्याला स्वयंसेवी संस्थांनी तीव्र विरोध दर्शविला होता. एफएसआयमुळे सिमेंटचे जंगल उभे राहील, पायाभूत सुविधांवर ताण येणार असल्यामुळे महापालिकेनेही सुधारित प्रस्ताव पाठवित केवळ स्थानकालगतच एफएसआय देण्याची भूमिका घेतली होती. तसा प्रस्ताव राज्य शासनाकडे पाठविण्यात आला आहे. मात्र अद्याप त्याला मंजुरी मिळालेली नाही. मात्र एचसीएमटीआरच्या तब्बल ३६.६ किलोमीटर लांबीच्या मार्गावर एफएसआय देण्यात आल्यास सिमेंटचे जंगल उभे राहणार असल्याचे स्पष्ट होत आहे.

महापालिका हद्दीमध्ये नव्या ११ गावांचा समावेश करण्यात आला आहे. या गावांना पायाभूत, नागरी सुविधा उपलब्ध करून देताना महापालिकेच्या नाकीनऊ आले आहे. या पाश्र्वभूमीवर मार्गिकेच्या परिसरात एफएसआय दिल्यास भविष्यात गंभीर परिणामांना सामोरे जावे लागण्याची भीती आहे.

निधी उभारणीचे प्रमुख पर्याय

वर्तुळाकार मार्गाची बांधणी करताना कंपनीने रस्त्यासाठीचा सर्व खर्च करावा. त्या बदल्यात ही रक्कम वसूल करण्यासाठी संबंधित कंपनीला वाहनांवर टोल आकारणीची मान्यता द्यावी, असा निधी उभारणीसाठीचा पहिला पर्याय आहे. प्रकल्पाच्या सहा हजार कोटींपैकी ५० टक्के वाटा पालिकेने उचलावा आणि ५० टक्के खर्च कंपनीने करावा. त्या बदल्यात कंपनीला काही सवलती द्याव्यात, असा दुसरा पर्याय आहे. तिसऱ्या पर्यायानुसार पालिका ३५ टक्के निधी कंपनीला उपलब्ध करून देईल आणि त्यानंतर पुढील २५ वर्षे  खर्च कंपनीला देण्यात येईल.

अनेक पर्यायांचा विचार

या मार्गासाठी सहा हजार ३६८ कोटी ७२ लाख रुपयांचा खर्च अपेक्षित आहे. या मार्गासाठी ७२ हजार ३४६.८१६ चौरस मीटर भूसंपादन करण्यात आले आहे. अद्यापही भूसंपादनाची प्रक्रिया बाकी आहे. हा रस्ता बांधा वापरा हस्तांतरित करा (बिल्ड, ऑपरेट, ट्रान्स्फर- बीओटी), सार्वजनिक खासगी लोकसहभाग (पब्लिक प्रायव्हेट पार्टनरशीप- पीपीपी) आणि आधी काम नंतर पैसे (डिफर्ड पेमेंट) या माध्यमातून करण्याच्या पर्यायांचाही विचार करण्यात आला होता. तसेच केंद्र शासनाच्या काही योजनांमधून अनुदान मिळविण्यासाठीही महापालिका प्रयत्न करेल असे सांगितले जात होते. डेव्हलपमेंट टीडीआरच्या माध्यमातूनही भूसंपादन करण्याच्या पर्यायावर विचार झाला असून महापालिकेच्या मुख्य सभेनेही त्याला मान्यता दिली आहे. एकूण भूसंपादनापैकी ३६ टक्के जागा सरकारी मालकीची असून उर्वरित ४३ टक्के जागा खासगी मालकीची आहे.

असा आहे वर्तुळाकार मार्ग

खडकी, औंध, शिवाजीनगर, एरंडवणे, कोथरूड, मुंढवा, कल्याणीनगर, येरवडा आणि कळस या भागातून हा रस्ता जाणार आहे. ३६.६ किलोमीटर लांबीचा हा रस्ता उन्नत (इलेव्हेटेड) स्वरूपाचा आहे. रस्त्याची रुंदी २४ मीटर असून सहा मार्गिका (लेन) असतील. त्यापैकी दोन मार्गिका बीआरटीसाठी राखीव ठेवण्यात येणार आहेत. हा रस्ता राष्ट्रीय महामार्गाना जोडला जाणार असून बीआरटीसाठी २८ स्थानके प्रस्तावित आहेत. यांत्रिक जिन्याची (एलेव्हेटर्स) सुविधा पादचाऱ्यांना उपलब्ध करून देण्यात येणार आहे. पुढील चाळीस वर्षांत वाहतुकीत होणाऱ्या वाढीचे प्रमाण लक्षात घेऊन या मार्गाचे नियोजन करण्यात आले आहे. मार्गावर वाहनांची वेगमर्यादा पन्नास किलोमीटर प्रतितास एवढी निश्चित करण्यात आली आहे.