लोकजागर : ‘सत्या’चा प्रयोग

सत्याचे असे अनेकविध पापुद्रे उलगडत हा प्रयोग शब्द, कायिक हालचाली, गीत-संगीत यांतून साकारत जातो. अमुक एक म्हणजेच सत्य असे सांगणारा हा प्रयोग नाही, तर सत्यासारखे जे काही आहे, ते काय आहे, याचा प्रेक्षक म्हणून, नागरिक म्हणून तुम्हीही एकदा शांतपणे विचार करा, असे सांगणारा दृश्य आविष्कार आहे. म्हणूनच, पुण्यामध्ये ज्या प्रकारचे प्रायोगिक नाटक होते, त्यात हाही आणखी एक वेगळा प्रयोग, इतकाच फक्त तो नाही. या नाटकाचे लेखन, दिग्दर्शन, अभिनय, संगीत, गीतलेखन, पात्रांच्या हालचालींची रचना अशा बहुतेक सर्व महत्त्वाच्या विभागांच्या संकल्पक आणि योजक या स्त्रिया आहेत. हे काही विशेष मुद्दाम ठरवून (जाहिरात वगैरे करता येईल म्हणून) केले आहे, असे वाटत नाही आणि तरी ते परिणामात अत्यंत प्रभावी आहे. किंबहुना स्त्री जाणिवेतून सत्याकडे पाहण्याचे हे दृष्टिकोन अधिक संवेदनशील आणि प्रसंगी तीव्र आहेत.

हा प्रयोग पुण्यात होण्याचे महत्त्व काय, त्याविषयी थोडे. हा प्रयोग प्रेक्षकसमीप, पण चांगली उंची-खोली असलेल्या जागेत करायचा प्रयोग आहे. असे अवकाश आज पुण्यातील रंगधर्मींनी तयार केले आहे, हे जाणकार प्रेक्षकांचे भाग्य. प्रायोगिक नाटकांसाठीच तयार झालेले सुदर्शन रंगमंच, द बॉक्स, श्रीराम लागू रंग अवकाश, ज्योत्स्ना भोळे सभागृह ही त्याची काही उदाहरणे. शिवाय, विविध कारणांसाठी पुण्यात स्थलांतरित झालेल्या समुहांमुळे पुण्यात ज्या प्रकारचा बहुभाषिक प्रेक्षकवर्ग तयार झाला आहे, त्याच्यासाठी हा हिंदी आणि इंग्रजीतील प्रयोग दूरचा वाटणार नाही, हेही खरेच. ज्या पुण्याने नव्या प्रयोगांना कायम दाद दिली, तेथे हे होत आहे, हेही चांगलेच. मी ज्या दिवशी हा प्रयोग पाहिला, त्या सायंकाळी सलग दोन प्रयोग असूनही दोन्ही वेळांना प्रेक्षागृह पूर्ण भरले होते. नवे दिले, तर ते लोकांना हवे आहे, याचेही हे सुचिन्ह.

आता या जोडीने जाता जाता वर उल्लेख केला, त्या टोचणीविषयी. ज्या पुण्याने एके काळी देशाच्या वैचारिक घुसळणीत मोठी भूमिका बजावली, ते पुणे आताशा थोडे सुस्त होताना दिसते. थोडी मरगळ आली असेल, तरी ठीक, ती झटकता येते. या शहराला बधीरपणा येत चालला आहे, असे वाटावे, अशी स्थिती एरवी रस्तोरस्ती वावरताना दिसते. कर्कशतेसाठी अलीकडे वाहतूक कोंडीपासून वाढदिवसापर्यंत कोणतेही कारण पुरणाऱ्या पुण्यात प्रश्न विचारणे कमी आणि ते निर्माण करणारे अधिक झाले आहेत. अशा या बधीर संवेदनेला ‘सत्यासारखे काही तरी’ दाखविणे आवश्यक आहे. कारण, आपण आपली सत्ये विसरलो, तर वर्तमानाचा भूतकाळ होताना, त्याचे कोणतेच टोक भविष्याच्या हाती लागत नाही. म्हणूनच, हे ‘सत्य’ दाखविण्याचे प्रयत्न सुरू ठेवल्याबद्दल पर्ण पेठे, शिल्पा बल्लाळ, अश्विनी गिरी, दुशा, कल्याणी मुळ्ये, शर्वरी देशपांडे, आभा सौमित्र, मैत्रियी जोशी, शीतल साठे आणि या सगळ्यांना मदत करणाऱ्या त्यांच्या सर्व मित्र-मैत्रिणी आणि त्यांच्या हितचिंतकांचे मनापासून आभार.

siddharth.kelkar@expressindia.com