अखिल भारतीय मराठी साहित्य संमेलने व ती आयोजित करणाऱ्या साहित्य महामंडळाच्या लौकिकाबद्दल अनेक वाद-प्रतिवाद होत असले, तरी महामंडळात ‘चांगली’ म्हणावी अशी एक गोष्ट मात्र काही वर्षांपूर्वी घडली. ती म्हणजे, संमेलनाचा अध्यक्ष एकमताने निवडण्यासाठी केलेेली घटनादुरुस्ती. एकगठ्ठा मतदानामुळे बदनाम झालेली अप्रिय निवडणूक बंद करून केवळ वाङ्मयीन योगदानाच्या निकषावर अध्यक्षपदाचा बहुमान देणेे सुरू झाल्यापासून वस्तुनिष्ठ व चिकित्सक दृष्टीने लिखाण करणारी मंडळी संमेलनाध्यक्षपदावरून समाजाचे वैचारिक उद्बोधन करताना दिसू लागली. त्या क्रमात यंदा अध्ययन, अध्यापन, संशोधन आणि लेखन यांचा आयुष्यभर ध्यास घेतलेल्या आणि तेच आपले जीवितकार्य मानणाऱ्या डॉ. तारा भवाळकर यांची निवड झाली. ‘‘मावळतीला चालेल, पण अगदीच तिन्हीसांजेला नको’’, ही ताराबाईंची त्यांच्या निवडीनंतरची प्रतिक्रिया फारच बोलकी आहे. उशिरा का होेईना ताराबाईंना हा सन्मान मिळाला याचा आनंद साहित्यप्रेमींनाही आहे. तरीही संमेलनाध्यक्षपदासाठी आधीचीच निवडणूक पद्धत आज असती तर ताराबाई संमेलनाध्यक्ष होऊ शकल्या असत्या का, हा प्रश्नही उरतोच. संस्कृती, लोकसाहित्य, लोककला, हे प्रकार मुख्य धारेतील वलयांकित वाङ्मयाच्या तुलनेत तसे उपेक्षितच राहिलेले. पण ताराबाईंनी अगदी ठरवून या उपेेक्षित विषयांची अभ्यासासाठी निवड केली. त्यांनी लोकसंस्कृती, नाट्यसंशोधन, संतसाहित्य, एकांकिका, ललित लेखन, लोककला यांविषयी तसेच स्त्री जाणिवांवर लक्ष केंद्रित करणारे विपुल लेखन केले. लोककला आणि लोकसाहित्य या विषयांवरील चर्चांना ऐरणीवर आणले. पूर्वसुरींच्या संशोधनपर साहित्याचा सर्वंकष अभ्यास आणि बालजीवनातल्या समृद्ध अनुभवांची शिदोरी यांचा सुंदर मेळ घालत सैद्धांतिक अभ्यासाचा जणू वस्तुपाठच घालून दिला. त्यांनी लिहिलेले ‘लोकपरंपरा आणि स्त्री प्रतिभा’ हे पुस्तक म्हणजे येणाऱ्या पिढीसाठी सैद्धांतिक अभ्यासाचा आदर्श ठरावे, इतके प्रभावी झाले आहे. याचे श्रेय त्यांच्यातील उपजत जिज्ञासू अभ्यासकाचे आहे.
हजारपेक्षा जास्त प्रीमियम लेखांचा आस्वाद घ्या ई-पेपर अर्काइव्हचा पूर्ण अॅक्सेस कार्यक्रमांमध्ये निवडक सदस्यांना सहभागी होण्याची संधी ई-पेपर डाउनलोड करण्याची सुविधा
