व्यक्तिवेध : इस्माइल कादरे

हेही वाचा >>> अन्वयार्थ : बेमुर्वतखोर वृत्ती चेचायलाच हवी!

‘महाकवी होमर आमचाच’ असा दावा नेहमी करणाऱ्या अल्बानियात लोकसाहित्याने ‘गोष्ट सांगण्या’ची जी मौखिक परंपरा टिकून होती, तिला इस्माइल यांनी आधुनिक कथनतंत्रात बसवले. पुस्तकांवर मायदेशातल्या कम्युनिस्ट राजवटीने बंदी घातली तेव्हा, अहंमन्य राजवटीला आपल्या कथा-कादंबऱ्यांतली टीका कळूच नये अशा प्रकारच्या साहित्यिक युक्त्या इस्माइल कादरे वापरू लागले. गतकाळ आणि वर्तमानाची सरमिसळ, पात्रांबद्दल संदिग्धता, थेट नैतिक भाष्य टाळूनही वाचकाला नीतिनिर्णय करता यावा अशी रचना, कथानक एकरेषीय वा सलग न ठेवता ते खंडित करणे अशा या क्लृप्त्या. त्यामुळे कादरे यांचे साहित्य ‘चटकन भिडत नाही’ अशी प्रतिक्रिया जरी अनेकपरींच्या वाचकांनी दिली असली तरी त्यांची १९९० पर्यंतची पुस्तके अशाच प्रकारची होती. ऐन कम्युनिस्ट राजवटीत अल्बानियात राहून अल्बानियन भाषेतच ते लिहित होते. प्रसंगी ‘यावर बंदी येणार’ हे ओळखून, वाइनच्या बाटल्यांत आपले लिखाण लपवून सीमापारच्या प्रकाशकांना धाडत होते. १९९० मध्ये पत्नी, दोन मुलींसह ५४ वर्षांचे इस्माइल कादरे फ्रान्सच्या आश्रयाला गेले, तेव्हाही इतकीच नाट्यमय गोपनीयता त्यांना पाळावी लागली होती. अशा इस्माइल कादरे यांचे निधन १ जुलै रोजी पॅरिसमध्ये झाले, त्यानंतर आपण काय गमावले याची मोजदाद इंग्रजी वाचनप्रेमींनीही सुरू केली. जर्मन, फ्रेंच आणि इटालियन भाषांतही अनेक पुस्तकांचे अनुवाद होऊनसुद्धा इंग्रजीत २००० नंतरच त्यांची पुस्तके अधिक आली. पहिलेवहिले ‘इंटरनॅशनल बुकर’ (अनुवादित इंग्रजी साहित्यासाठी) २००५ मध्ये कादरे यांना मिळाल्यावर इंग्रजीने त्यांची खरी दखल घेतली. पण तोवर ‘काफ्का आणि जॉर्ज ऑर्वेलचा उत्तराधिकारी’ म्हणून कादरे यांची ख्याती युरोपभर झालेली होती!