गौतम बुद्धांनी मोक्षाची किंवा निर्वाणाची पर्वा न करता जनजागृतीसाठी धम्मचक्राचा आरंभ केला, तर बुद्धजयंतीदिनी राष्ट्रसंत तुकडोजी महाराजांनी एक कोटी तासांच्या समयदान यज्ञातून देशातील दुभंगलेल्या श्रमशक्तीला क्रियाशील वळण देऊन आपले गावच तीर्थ होवू शकते हे आपल्या कृतीने दाखवून दिले!  समयदान  करण्यासाठी यवतमाळ जिल्ह्यातील राळेगाव व कात्री येथे एकदा दौऱ्यावर असताना महाराज म्हणाले: आपल्या गावात माझे नुसते स्वागत उपयोगाचे नाही; काही कार्याचा संकल्प करा. कोणी सत्पुरुष गावी येत असेल तर तेवढय़ापुरते रस्ते साफ, दुसरे दिवशी जिकडे तिकडे घाणच; यात काय अर्थ? ‘महात्मा गांधी की जय’ म्हणायचे पण काळाबाजार करायचा, या विसंगतीने आपला आणि देशाचा उद्धार कधीतरी होऊ शकेल काय? हे आता बदलले पाहिजे. आपल्या बांधवासाठी समयदान करण्याचा निर्णय घेऊन सारी सृष्टी उभी करायची नसून फक्त आपले गावच दुरुस्त करा, देव पंढरपुरातच नाही; गावागावांत आहे. आपापले गाव आपणास तीर्थक्षेत्र बनविता आले पाहिजे. यातच भक्तीचे वैभव आहे!

या बातमीसह सर्व प्रीमियम कंटेंट वाचण्यासाठी साइन-इन करा
Skip
या बातमीसह सर्व प्रीमियम कंटेंट वाचण्यासाठी साइन-इन करा

समयदानाची संकल्पना मांडताना महाराज म्हणतात : समयदान म्हणजे दिवसाच्या २४ तासांपैकी फक्त एक – एक तास आपल्या बांधवांसाठी देणे. आपल्याच गावात, आपल्याच शेजारीपाजारी असणाऱ्या लोकांना ‘जे जे आपणासी ठावे’ असेल ते दररोज शिकवावे, कोणी व्यायाम शिकवावा, कोणी उद्योग शिकवावा, आपणास येत असलेली कोणती तरी कला कोणी शिकवावी. ज्याला काहीच येत नसेल त्याला काहीतरी शिकण्यासाठी वेळ देता येईल; गावासाठी तेवढा वेळ श्रमदान करता येईल. धनवान लोक गरिबांची घरे बांधून देऊ शकतील; सार्वजनिक सोयीच्या गोष्टी गावात निर्माण करू शकतील. अशा तऱ्हेने समयदान करून जनजागृतीची लाटच उठवून देता येईल. असे झाले तर आमच्या गावचा एकही मनुष्य अडाणी, बेकार, दुबळा, परावलंबी असा राहणार नाही. सारे गाव जागृतीने चमकून उठेल. देशाची फार मोठी समस्या हां- हां म्हणता सुटेल. गौतम बुद्धांनी आपल्या अमोल आयुष्याचे क्षण जगाला अर्पण केले. जात-पंथ, स्त्री-पुरुष, उंच-नीच असला कोणताही भेदभाव न ठेवता सर्वाना ज्ञानाची पर्वणी दिली. त्यांचे स्मरण म्हणूनच या समयदानयज्ञाशी मी जोडून घेतले आहे. वस्तुत: मी बुद्धसंप्रदायीच आहे असे नाही; मी सर्वच संप्रदायांचा आहे, जो कोणी आपल्या व्यक्तित्वात गुरफटून न राहता समाजाचे कार्य करतो, कल्याण करतो त्याचा संप्रदाय वा धर्म कोणताही असो, तो मला मान्य आहे. ‘बहुजनहिताय बहुजनसुखाय’ हे भगवान बुद्धांचे सूत्र कोण अमान्य करील? भगवान बुद्धांचे गौरवगीत किंवा चरित्र पुराणाप्रमाणे ऐकायचे, त्यावर फुले वाहायची पण त्यांच्या आदर्शाकडे डोळेझाक करायची या भक्तीला काही अर्थ उरत नाही. त्यांचा उपदेश व आदर्श डोळय़ापुढे ठेवून आपणा सर्वाना पुढचे पाऊल घेतले पाहिजे. त्यांचे स्मरण करून समाजात जनजागृतीची लाट उसळून दिली पाहिजे.

आणखी वाचा

राजेश बोबडे

समयदानाची संकल्पना मांडताना महाराज म्हणतात : समयदान म्हणजे दिवसाच्या २४ तासांपैकी फक्त एक – एक तास आपल्या बांधवांसाठी देणे. आपल्याच गावात, आपल्याच शेजारीपाजारी असणाऱ्या लोकांना ‘जे जे आपणासी ठावे’ असेल ते दररोज शिकवावे, कोणी व्यायाम शिकवावा, कोणी उद्योग शिकवावा, आपणास येत असलेली कोणती तरी कला कोणी शिकवावी. ज्याला काहीच येत नसेल त्याला काहीतरी शिकण्यासाठी वेळ देता येईल; गावासाठी तेवढा वेळ श्रमदान करता येईल. धनवान लोक गरिबांची घरे बांधून देऊ शकतील; सार्वजनिक सोयीच्या गोष्टी गावात निर्माण करू शकतील. अशा तऱ्हेने समयदान करून जनजागृतीची लाटच उठवून देता येईल. असे झाले तर आमच्या गावचा एकही मनुष्य अडाणी, बेकार, दुबळा, परावलंबी असा राहणार नाही. सारे गाव जागृतीने चमकून उठेल. देशाची फार मोठी समस्या हां- हां म्हणता सुटेल. गौतम बुद्धांनी आपल्या अमोल आयुष्याचे क्षण जगाला अर्पण केले. जात-पंथ, स्त्री-पुरुष, उंच-नीच असला कोणताही भेदभाव न ठेवता सर्वाना ज्ञानाची पर्वणी दिली. त्यांचे स्मरण म्हणूनच या समयदानयज्ञाशी मी जोडून घेतले आहे. वस्तुत: मी बुद्धसंप्रदायीच आहे असे नाही; मी सर्वच संप्रदायांचा आहे, जो कोणी आपल्या व्यक्तित्वात गुरफटून न राहता समाजाचे कार्य करतो, कल्याण करतो त्याचा संप्रदाय वा धर्म कोणताही असो, तो मला मान्य आहे. ‘बहुजनहिताय बहुजनसुखाय’ हे भगवान बुद्धांचे सूत्र कोण अमान्य करील? भगवान बुद्धांचे गौरवगीत किंवा चरित्र पुराणाप्रमाणे ऐकायचे, त्यावर फुले वाहायची पण त्यांच्या आदर्शाकडे डोळेझाक करायची या भक्तीला काही अर्थ उरत नाही. त्यांचा उपदेश व आदर्श डोळय़ापुढे ठेवून आपणा सर्वाना पुढचे पाऊल घेतले पाहिजे. त्यांचे स्मरण करून समाजात जनजागृतीची लाट उसळून दिली पाहिजे.

आणखी वाचा

राजेश बोबडे