अन्वयार्थ: ताठ कण्याचा क्रिकेटपटू…

गायकवाड भारतासाठी १२ वर्षांमध्ये ४० कसोटी सामने खेळले. यात दोन शतकांसह ३० ची सरासरी ही कामगिरी फार महान म्हणता येणार नाही. पण आकडेवारी सर्वच काही सांगू शकत नाही. गायकवाडांची दोन्ही शतके वेस्ट इंडिज आणि पाकिस्तानविरुद्ध झळकली. यांतील दुसरे शतक – खरे तर द्विशतक – त्यांनी ११ तासांमध्ये जालंधर येथे झळकवले म्हणण्यापेक्षा जमवले. कसोटी क्रिकेटमध्ये त्या काळात खेळपट्टीवर नांगर टाकून उभे राहण्यास अनन्यसाधारण महत्त्व होते. पाकिस्तान आणि वेस्ट इंडिज यांच्याकडे त्या काळात उत्तमोत्तम गोलंदाज होते. त्यांच्यासमोर हाणामारी करण्याची फारशी संधी मिळायची नाही. गायकवाड गावस्कर यांच्यासारखे सर्वगुणसंपन्न नव्हते किंवा श्रीकांत यांच्यासारखे आक्रमकही नव्हते. पण कितीही वेगवान गोलंदाजी असली, तरी उभे राहणे आणि त्यासाठी आवश्यक हिंमत आणि एकाग्रता त्यांच्या ठायी होती.

अंशुमान हे बडोद्याच्या गायकवाड राजघराण्यातले. त्यांचे वडील दत्ताजीराव हेही भारताकडून खेळले. मात्र अंशुमान गायकवाड यांच्या वृत्तीत ‘महाराजा’ नव्हता. शिस्तप्रिय आणि तरीही मनमिळावू स्वभाव याबद्दल त्यांच्याविषयीचा आदर सार्वत्रिक होता. श्रीकांतसारख्या आक्रमक सलामीवीराला त्यांच्याऐवजी पसंती मिळाली, तेव्हा गायकवाड त्याबद्दल कटुता न बाळगता निवृत्त झाले. निवृत्तीनंतरही वेगवेगळ्या भूमिकांतून ते भारतीय क्रिकेटची सेवा करत राहिले. प्रथम निवड समिती सदस्य, पुढे प्रशिक्षक-व्यवस्थापक म्हणून त्यांनी योगदान दिले. ऑस्ट्रेलियाविरुद्ध मायदेशी कसोटी मालिका विजय, शारजातील तिरंगी स्पर्धेत ऑस्ट्रेलियाविरुद्ध विजय, अनिल कुंबळेने १० बळी घेतले ती पाकिस्तानविरुद्धची मालिका त्यांच्याच मार्गदर्शनाखाली पार पडली. सामनेनिश्चितीच्या काळ्या छायेतून भारतीय क्रिकेटला बाहेर काढण्याची जबाबदारी त्यांच्यावर सोपवण्यात आली होती, ती त्यांनी व्यवस्थित निभावली.

‘गट्स ओव्हर ग्लोरी’ हे त्यांचे आत्मचरित्र गेल्या वर्षी प्रकाशित झाले. चमकदार कामगिरीपेक्षा आपण हिंमत दाखवणे योग्य हे वास्तव त्यांनी स्वीकारले. त्याप्रमाणेच अंशुमान गायकवाड शेवटपर्यंत जगले. ज्या हिमतीने वेस्ट इंडिजच्या तोफखान्यास सामोरे जायचे, त्याच निग्रहाने कर्करोगाशी मुकाबला केला. अखेर ही लढाई ते हरले, तरी त्यांची ताठ कण्याची छबी चटकन विस्मृतीत जाण्यासारखी नाही.