व्यक्तिवेध : केकी दारूवाला

हेही वाचा >>> व्यक्तिवेध: मधुरा जसराज

हे भारतीय- इंग्रजी कवितेचे युग वसाहतोत्तर काळाच्या सुरुवातीचे. त्यात निस्सीम इझीकेल, आर. पार्थसारथी, ए. के. रामानुजन, जयंत महापात्र, महाभारताचे इंग्रजीत पुनर्सर्जन करणारे पी. लाल (पुरुषोत्तम लाल) अशी मंडळी होती. त्यापुढले देशकालनिष्ठ कवितेचे युग घडवले ते अरुण कोलटकर, अरविंद कृष्ण मेहरोत्रा, आदिल जस्सावाला यांच्यासारख्यांनी. दारूवाला हे वयाने कोलटकरांचे समकालीनच पण सुरुवातीच्या काळातली दारूवालांची कविता स्वत:ची वाट शोधू पाहणारी असली तरी बंडखोर नव्हती. कोलटकरांची ‘जेजुरी’ आणि दारूवालांचा ‘क्रॉसिंग ऑफ रिव्हर’ हा बनारसबद्दलचा संग्रह, दोन्ही सन १९७६ मध्ये प्रकाशित झाले. पण जेजुरी देवाला, माणसांना आणि परिसराला रांगडेपणाने भिडते; तर केकी दारूवाला ‘प्रेतांचा आणि अन्न शिजवण्याचा अग्नी एकमेकांशेजारीच पेटवणाऱ्या’ किंवा ‘तोफेगत धडाडत गटारनाले विसर्जित होऊनही नदीचा पवित्रपणा निपचित’ असणाऱ्या गंगेबद्दल, बनारसबद्दल एक प्रकारचा विस्मय वाचकांपर्यंत पोहोचवू पाहातात. हा विस्मयही ‘दान्ते इथे हरला असता- याला स्वर्ग म्हणावे की नरक’ अशा अभ्यस्त पाश्चात्त्य संस्कारांची साय असलेला आहे. तरीही दारूवाला महत्त्वाचे, कारण त्यांनी कुतूहलाचा दिवा तेवता ठेवला. म्हणूनच निवृत्तीनंतर त्यांची कविता मोकळी झाली. करोनाकाळातली ‘अँजेलिक ऑर्डर्स’ ही तर भारताच्या सद्या राजकारणाची लक्तरे मांडणारी कविता… अर्थात, त्याआधीच (२०१५) ते ‘पुरस्कार वापसी गँग’मध्ये सहभागी झाले होते!