राजेश बोबडे
राष्ट्रसंत तुकडोजी महाराज म्हणतात, कोणत्याही सद्गृहस्थाला ‘आदर्श’ हे विशेषण लावावयाचे झाले तर त्याचे अंगी समभावना, लोकोपयोगिता, राष्ट्रीय मनोवृत्ती व समाजजागृतीची शक्ती असावयास पाहिजे. तसे नसेल तर तो ‘आदर्श’ ठरूच शकणार नाही. असा पोकळ आदर्श लवकरच लोकटीकेला पात्र होणार! अशांना जनता स्वार्थलोभी, दांभिक इत्यादी सार्थ पदव्या देत आली आहे. आदर्श हा शब्द गुणाच्या उत्कर्षांशी निगडित आहे. उदाहरणार्थ, कुणी म्हणतो- ‘काय हो, किती आदर्श माणूस आहे हा!’ आणि लगेच त्याचे गुण सांगायला सुरुवात करतो – ‘पाहा, त्याचा सर्व वेळ उत्तम कार्यात गुंतलेला असतो. त्याच्या बोलण्याने कितीतरी लोकांचे कल्याण झाले आहे. त्याच्या वागण्यामुळे लोकांना पूर्वीच्या सज्जनांचे स्मरण होते. आपल्याप्रमाणेच आपल्या गावातील लोक नेहमी सुखात असावेत म्हणून तो झटतो व त्यामुळेच कोणालाही तो नकोसा वाटत नाही. सदा त्याची वृत्ती समाजधारणी व सेवाकारणी रंगलेली असते. उच्च विचारसरणी व लहानापासून थोरापर्यंत सर्वाशी मोकळय़ा मनाने वागण्याची धाटणीही तशीच सुंदर आहे. याला म्हणतात आदर्श पुरुष! काहीजण तर आपणाला आदर्श म्हणवून घेण्यासाठी कितीतरी पैसा खर्च करतात; प्रतिमासंवर्धन करतात पण कावळय़ाला मोराची पिसे लावून थोडेच भागते? मूळचे डोळस पंख असतील तरच ते शोभतील, टिकतील ना?’’
आदर्शाची ही कल्पना सर्वापुढे असूनही, खरे आदर्श पुरुष बोटांवर मोजण्याइतकेसुद्धा का दिसून येत नाहीत ? महाराज म्हणतात, याचे कारण हेच आहे की लोक दुसऱ्याची चर्चा करताना जेवढे शहाणे दिसतात तेवढे स्वत:चे दोष मात्र पाहू शकत नाहीत. प्रत्येकाच्या दृष्टीसमोर अशी एक अंधारी पडलेली असते की जिच्यामुळे आपणाला सोडूनच सर्व तऱ्हेच्या बरेवाईटपणाची छाननी त्यांना करावीशी वाटते. आणि असे केल्यानेच आपला मोठेपणा सिद्ध होतो व हीच आपली आदर्शता आहे अशी बऱ्याच लोकांची समज असल्याचेही मी पाहिले आहे. बोलताना मात्र सर्वजण अशीच उत्तम शिकवण देतात की, असे असावे नि तसे असावे; असे बोलावे नि तसे वागावे; पण हे सर्व स्वत:ला वगळून जगासाठी आहे असेच ते समजतात. आणि लोक मात्र त्यांचे हे बोलणे ऐकताना ऐकण्यात गुंतण्याऐवजी तो वागतो कसा हेच प्रामुख्याने पाहतात. परंतु नवल हे की हे बघणारेसुद्धा आपणाला विसरूनच बघत असतात व त्यातील उत्तम गुण घेण्याऐवजी वाईट तेवढे उचलून त्याला आपला आवडता विषय करून घेतात. त्यातही जो जास्त स्पष्टवक्ता – तोंडफोड ऊर्फ उद्धटपणाने समाजात बोलणारा असतो तो पुढारी ठरतो आणि जे खासगीत गुणगुणतात ते प्रचारक शिपाईगडी ठरतात. आता यांच्याशिवाय जे शिल्लक राहिले आहेत, की जे बोलतात तसेच वागतात, ते या सर्वाच्या मते पागल, भोळसट व समाजाला मागे ओढणारे ठरतात. कदाचित् अशांना ते अवतारही म्हणतील पण त्यांचे गुण घेण्याइतकी किंमत मात्र ते कधीच देणार नाहीत.
rajesh772@gmail.com
