तळटीपा : आत्मलुब्धांचं वर्गचरित्र!

हेही वाचा >>> काळाचे गणित : सरकती संक्रांत

आणखी वाचा

सांगली: जात घट्ट कराल तसा माणूस पातळ होईल; लवटे

…तर औषधाची गरजच नाही! वाचा निरोगी आयुष्य जगण्यासाठी…

कर्क राशीमध्ये निर्माण होईल डबल लक्ष्मी राजयोग! ‘या’ ३ राशीचे भाग्य उजळणार, माता लक्ष्मीच्या कृपेने प्रत्येक काम मिळणार अपार यश

तत्त्व-विवेक : सरधोपट जगण्याच्या अल्याडपल्याड…

अयोध्येत रामभक्तांची गर्दी ; रामलल्लाच्या प्राणप्रतिष्ठेचा पहिला वर्धापन दिन सोहळा

धर्म, अस्मिता आणि हिंदू!

लोकमानस: जन पळभर म्हणतील हाय हाय…

परराज्यातील वाण श्रीवर्धनच्या रोठा सुपारीच्या मुळावर?

जगायचं राहूनच गेलं…

‘रेहन पर रग्घू’ ही काशिनाथ सिंह यांची हिंदी भाषेतली कादंबरी आहे. ती २००८ला प्रसिद्ध झाली. रघुनाथ हे शिक्षकी पेशातले गृहस्थ. पत्नी, दोन मुलं आणि एक मुलगी असं सुटसुटीत कुटुंब. मोठा मुलगा लग्न करून अमेरिकेत गेला. दिल्लीत उच्च शिक्षणासाठी गेलेला धाकटा मुलगा एका परित्यक्तेसोबत राहतोय तर मुलीची लग्न करण्याची इच्छा नाही. काही काळ लोटतो. शेवटी अमेरिकेहून परतलेली आणि बनारसमध्ये प्राध्यापकी करणारी सून या आपल्या सासू-सासऱ्यांना स्वत:जवळ ठेवते. प्रेमाने सांभाळते. आम्ही दोघेही भाऊ जवळ नाहीत. आई-बाबांना या वयात आधाराची गरज आहे. तुलाही सोबत होईल असं तिच्या नवऱ्यानेही तिला सांगितलेलं असतं. आधी गावात राहणारे रघुनाथ पुढे शहरातल्या कॉलनीत राहायला येतात. अर्थात ही कॉलनी तयार झाली तेव्हा प्लॉट विक्री करताना अशी काही जाहिरात दिलेली नव्हती की या कॉलनीतले प्लॉट्स त्यांनाच विकले जातील की जे पन्नास पंचावन्न वर्षाचे असतील आणि लवकरच निवृत्त होतील… पण झालं असं की जेव्हा कॉलनी तयार झाली तेव्हा ही तर सगळ्या वृद्धांचीच कॉलनी झालीये असं दिसू लागतं. तेही असे म्हातारा- म्हातारी की ज्यांची मुलं आपल्या बायका पोरांसह परदेशात नोकरी करत आहेत. तर कुणी कोलकत्याला, दिल्लीला, बंगळुरू किंवा मुंबईला. एक छोटं खेडं, शहर ते अमेरिका असा या कादंबरीचा व्यापक पट आहे.

रघुनाथ यांना आपल्या आयुष्याच्या शेवटच्या मुक्कामात असं जाणवतं की आपलं रसरसून जगायचं राहून गेलंय. आजूबाजूचा निसर्ग सुंदर दिसतोय. आपले बाहू एवढे विस्तीर्ण का होऊ शकत नाहीत की त्यात सगळी पृथ्वी आपण कवेत घेऊ आणि जगू वा मरू ते या सर्वांसोबतच… पण त्यांचंच एक मन कुरतडत असतं की कालपर्यंत कुठे होतं हे प्रेम? धरतीवरच्या तीव्र प्रेमाची ही लालसा, ही तगमग… ? कालही हेच होतं सगळं. हे मेघ, आकाश, तारे, सूर्य, चंद्र, नदी, निर्झर, समुद्र, जंगल, डोंगर हे सगळंच होतं. याच वस्त्या, घरं, चौक होते पण मग ही आजची तगमग तेव्हा कुठे होती आणि फुरसत तरी कुठे होती त्याकडे पाहण्याची. आता मृत्यू मांजरासारखा दबक्या चालीनं खोलीत येतोय आणि आपल्याला बाहेरचं आयुष्य हाका मारताना दिसतंय. वयाच्या एकाहत्तराव्या वर्षी कमालीचं एकाकी वाटणाऱ्या रघुनाथ यांना हे आठवताना खूप ताण द्यावा लागतोय की आपण शेवटचं पावसात भिजलो त्याला किती दिवस झाले… अर्थात हा काळ झाला रघुनाथ यांचा; पण ही गतकातरता व्यक्त करण्यालाही पुढच्या पिढीकडे उसंत नाही.

प्रत्येकाचं स्वतंत्र बेट!

कन्नड लेखक विवेक शानभाग यांची ‘घाचर घोचर’ ही जेमतेम शंभरेक पृष्ठांची सणसणीत कादंबरी आहे. तसा ‘घाचर घोचर’ हा शब्द निरर्थक आहे, त्याचा वस्तुनिष्ठ असा अर्थ नाही. पण ज्या स्थितीला उद्देशून तो आहे ती आपल्याकडे साधारणपणे ‘जांगडगुत्ता’ किंवा ‘गुंतवळा’ यासारख्या शब्दाने निर्देश करता येईल. कनिष्ठ मध्यमवर्गातून उच्च मध्यमवर्गात प्रवेश झालेल्या एका कुटुंबाची ही कथा आहे. कथेचा निवेदक, त्याची पत्नी, आई-वडील, बहीण आणि या निवेदक तथा गर्भित नायकाचे काका एवढीच या कादंबरीतली पात्रं आहेत. २०१५ साली प्रसिद्ध झालेली ही कादंबरी जगभरातल्या अनेक भाषांमध्ये अनुवादित झालीय. मराठीतही तिचा अनुवाद उपलब्ध आहे.

मसाल्याचा व्यवसाय करणारं हे कटुंब कुठेही/ कशालाही मुंग्या लागणाऱ्या एका कुबट घरात राहतं. या घरापासून ते एका मोठ्या बंगल्यापर्यंतचा या कुटुंबाचा प्रवास कादंबरीत खूप वेधकपणे आला आहे. आधीच्या सर्दाळलेल्या आणि कुबट घरात जेवताना, झोपताना कुटुंबातल्या सदस्यांचा एकमेकांशी होणारा संवाद पुढे टोलेजंग घरात राहायला आल्यानंतर कमी होऊ लागतो. इथं घरातल्या प्रत्येक सदस्यासाठी स्वतंत्र खोल्या आहेत. अचानक आलेली सुबत्ता आणि ती झेपताना उडणारी तारांबळ. पैशाचा बेफाम शिरकाव झाल्यानंतर नातेसंबंधातही होणारे बदल… कुंचल्याच्या मोजक्या फटकाऱ्यांनी एखादं अर्कचित्र काढावं तशी ही कादंबरी वाटू लागते.

बंगळुरू शहरात घडणारं हे कथानक खरंतर इसवी सन २०००च्या नंतर भारतातल्या वर्गांतर झालेल्या कुठल्याही कुटुंबात घडणारं आहे. किरकोळ खर्च करतानाही कुटुंबातल्या एक दुसऱ्याला विचारात घेणं, एकमेकांवर अवलंबून असणं इथपासून सुरू झालेला हा प्रवास कुणाचंच कुणावाचून न अडणं इथपर्यंत येऊन पोहोचतो. पैसे खर्च करताना एकमेकांना विचारण्याची गरजच उरत नाही. जो तो आपापल्या परीनं स्वतंत्र आहे. महत्त्वाकांक्षेबरोबरच स्वभावात आक्रमकताही यायला लागते आणि आधी एकजिवानं राहणारी कुटुंबातली माणसं शेवटी इतकी आत्यंतिक व्यक्तिवादी होतात की जणू प्रत्येक जण स्वतंत्र बेटावर राहतोय.

पैशाला आपण नियंत्रित करत नाही तोच आपल्याला नियंत्रित करतो. जेव्हा तो थोडाफार असतो तेव्हा नम्रतेनं व्यवहार होतो पण जेव्हा तो छप्परफाड वाढतो तेव्हा तो उग्र होतो आणि आपल्याशीच मनमानी करू लागतो. त्याच्यासह तो आपल्याला धावायला भाग पाडतो असं ध्वनित करणारी ही कादंबरी… सुबत्ता आली पण नवे पेचही वाढले असं ‘फ्लॅशबॅक’ तंत्रानं अगदी मोजक्या घटना प्रसंगातून सांगणारी. ‘रेहन पर रग्घू’ ही उत्तर भारतातल्या एका गावात घडणारी कादंबरी तर ‘घाचर घोचर’ ही दक्षिण भारतातल्या एका शहरात घडणारी. दोन्हींचा धागा एकच तो म्हणजे वर्गांतराची उकल. आणि या कादंबऱ्या म्हणजे जणू आत्मलुब्धांचं वर्गचरित्र !

aasaramlomte@gmail.com लेखक साहित्य अकादमी पुरस्कारप्राप्त साहित्यिक आहेत.