न्यूनगंडातून स्वयंप्रकाशाकडे..

अस्पृश्यतेतून सोसलेल्या यातनांच्या हेलावून टाकणाऱ्या करुण कहाण्या आंबेडकरपश्चात दलित साहित्यातून प्रखरतेनं मांडल्या गेल्या. आत्मचरित्रांतून, कथा-कवितांतून, अनुभव कथनांतून. त्यांची मुख्य धारेतल्यांनी सुरुवातीला उपेक्षा केली किंवा त्यांना अनुल्लेखातून मारण्याचा प्रयत्न केला गेला. परंतु, जातीव्यवस्थेविरोधातल्या आक्रोशातून निर्माण झालेल्या त्या शब्दांमध्ये ज्वालामुखीसम जमीन भेदण्याची, दखलपात्र ठरण्याची स्वयंभू शक्ती होती. उपेक्षा, अवहेलना, अनुल्लेख, अपमान, अन्याय, शोषण यांतून उत्पन्न झालेली अदृश्य विश्वव्यापी वेदना हा त्या साहित्याचा गाभा होता. नंतर नंतर या साहित्याचा प्रवाह काहीसा क्षीण झाला, पण ते अधूनमधून अंकुरत राहिलं. हुंकारत राहिलं.. नवनव्या परिप्रेक्ष्यात, नवनव्या संदर्भासह. नवा अवकाश कवेत घेत. याच प्रवाहातली पुढची पिढी म्हणजे ‘वॉटर इन ए ब्रोकन पॉट’. योगेश मैत्रेय या दलित तरुणाची ही अविस्मरणचित्रे.. ‘फ्लॉवर्स ऑफ होप स्प्राउट फ्रॉम द सीड्स ऑफ ग्रीफ’ या योगेशच्याच म्हणण्याप्रमाणे सामाजिक तुटलेपण आणि एकाकीपणातून ती उमटली आहेत. तळाशी धुमसता ज्वालामुखी असलेला भावनिक कल्लोळांचा खोल डोह, असंही या पुस्तकाचं वर्णन करता येईल.