‘पाऊस असून टंचाई’ सतीश कामत यांचा लेख (सह्यद्रीचे वारे, १९ एप्रिल) वाचला. कोकणातील, खासकरून रत्नागिरी जिल्ह्यतील अनेक खेडय़ांना, वाडय़ांना, कोंडांना फाल्गुन महिन्यापासूनच तीव्र पाणीटंचाईला तोंड द्यावे लागते. पाण्याच्या बाबतीत निसर्ग कोकण प्रदेशावर प्रसन्न आहे. घाटमाथा, घाटमाथ्याच्या पश्चिमेकडील उतार व सह्याद्रीच्या ऐन पायथ्याशी जो भूप्रदेश आहे, तेथे तर दीडशे इंचांपेक्षा जास्त पाऊस पडतो. तरीही कोकणात पाणीटंचाई जाणवते, कारण पाणी साठवून ठेवण्याची पुरेशी व्यवस्था केलेली नाही. विविध राजकीय पक्षांचे नेते, जिल्हा व तालुका पातळीवरील पुढारी यांचा नाकर्तेपणा हेच या पाणीटंचाईचे कारण आहे. ही वस्तुस्थिती कामत यांनीही समोर आणली आहेच.
सह्याद्रीच्या पूर्व उतारावर व पूर्व उताराच्या पायथ्याशी ज्या प्रकारची धरणे (पवना, पानशेत, भाटघर, धोम, उरमोडी.. वगैरे) बांधली आहेत व कालवे बांधले आहेत, त्या प्रकारची पाणी साठविण्याची व्यवस्था कोकणात, विशेषत: रत्नागिरी जिल्ह्यात होऊ शकणार नाही. या जिल्ह्यातील तांबडमातीत पाणी धरून ठेवण्याची क्षमता नाही. त्यामुळे, ‘पाणी जिरवा’ ही संकल्पना या प्रदेशात फारशी उपयुक्त नाही. ‘पाणी अडवा, पाणी साठवून ठेवा’ असे धोरण या प्रदेशासाठी राबविले पाहिजे. लहान मोठय़ा नद्या, नाले यांवर सिमेंट कॉंक्रीटचे कायमस्वरूपी बंधारे बांधणे, एकाच जलप्रवाहावर एकाखाली एक असे बंधारे बांधून बंधाऱ्यांची साखळी निर्माण करणे, हा एक उपाय असू शकतो. टेकडय़ांच्या माथ्यावर बहुतांशी कातळ असतो. त्या ठिकाणी, सिमेंट काँक्रीटच्या साठवण टाक्या व जाड पॉलिथिनचे अस्तरीकरण केलेली साठवण तळी बांधणे व त्यांतील पाणी सायफन पाइपद्वारे खालच्या भागात पुरविणे यांसारखे खास उपाय ‘कोकण पॅटर्न’ म्हणून योजले पाहिजेत.
कोकणात पडणाऱ्या पावसाद्वारे मिळणारी बहुतांश जलसंपत्ती समुद्रात वाहून जाते; ही जलसंपत्ती संपूर्ण महाराष्ट्राची संपत्ती आहे असा दृष्टिकोन ठेवून या पाण्याची साठवण व उपयोग झाला पाहिजे.
पश्चिम महाराष्ट्रात जनावरांसाठी वैरण कमी पडते. कोकणात पाणी साठवून ठेवले व त्यावर चारा पिके घेतली तर कोकण पश्चिम महाराष्ट्रातील पशुधनासाठी चारा पुरवू शकेल किंवा कोकणातच पशुसंगोपन व दुग्ध व्यवसाय निर्माण करता येईल. आज स्थिती अशी आहे की कोकणातील दुकानांत पश्चिम महाराष्ट्रातून आलेल्या दुधाच्या पिशव्या विकल्या जातात.
– मुकुंद गोंधळेकर, पनवेल (जि. रायगड)
हजारपेक्षा जास्त प्रीमियम लेखांचा आस्वाद घ्या ई-पेपर अर्काइव्हचा पूर्ण अॅक्सेस कार्यक्रमांमध्ये निवडक सदस्यांना सहभागी होण्याची संधी ई-पेपर डाउनलोड करण्याची सुविधा