राजपुत्र ध्रुव आणि ऋषिपुत्र उपमन्यू या दोन बालभक्तांच्या कथांचा संकेत समर्थानी केला आहे आणि त्या कथांमध्येही काही रूपकं आणि काही संकेत दडले आहेत! या दोघांनाही त्यांच्या आईनं सांगितलं की, ‘देवाची भक्ती आपण केली नाही म्हणून हे दु:ख वाटय़ाला आलं आहे.’ दोघंही निरागस होते म्हणून त्यांना ते पटलंच, पण हे दु:ख दूर करण्याच्या उपायाकडेही ते म्हणूनच निग्रहानं आणि विश्वासानं वळले. मोठे असते, तर कदाचित त्यांनी, भक्ती न केल्यानं दु:ख देऊ करणाऱ्या देवावरच टीका केली असती किंवा तो नाहीच, या ठाम समजुतीनं त्याचं दर्शन हीदेखील कल्पनाच आहे, हे गृहीत धरून सगळा जन्म जगाच्या भक्तीतच घालवला असता! लहानपणी भातुकली खेळताना रिकाम्या लाकडी बोळक्यातला भातही खराच वाटतो, मग न दिसणारा देव तरी खोटा का वाटावा? दोघं मोठे असते तर कदाचित भातुकलीसारखा प्रपंचही खराच वाटला असता का आणि खरी साधना भातुकलीच्या खेळासारखी खोटीच वाटली असती का? देवच जाणे! आता ध्रुव कथेतली रूपकंच पाहा. राजाचं नाव आहे उत्तानपाद! म्हणजे जीव जन्माला आला तो भगवंताच्या भक्तीसाठी. प्रत्यक्षात त्याची चाल उन्नतीकडे नाही, तर अवनतीकडे आहे. ही चाल उन्नत नाही तर उत्तान आहे.. आणि म्हणूनच त्याला ‘सुनीती’ प्रिय नाही, तर ‘सुरुची’ म्हणजे आपल्या मनाच्या ओढीनुसारची आवड, रुचीच प्रिय आहे. जे श्रेय आहे ते प्रिय नाही आणि जे प्रिय आहे ते श्रेयसाधक नाही. त्यामुळे त्या सुरुचीला सुनीतीशी संबंधित असलेली कोणतीच गोष्ट कुठून आवडणार? बाळ ध्रुवासारख्या निरागस, सरळ वृत्तीला व बुद्धीला हृदयसिंहासनावर स्थान मिळणं तिला कुठून रुचणार? पण अखेर हीच सूक्ष्म बुद्धी जर भक्तीकडे वळली तर अढळपद प्राप्त करते. म्हणजेच जे शाश्वत आहे त्याचीच प्राप्ती करून देते. ध्रुव जसा भगवंताच्या शोधासाठी तात्काळ राजमहालाचा त्याग करून वनात गेला आणि तपसिद्ध झाला, त्याप्रमाणे जर या सूक्ष्म बुद्धीच्या योगे माणसाला शुद्ध वैराग्याचा स्पर्श झाला तरच ही परमप्राप्ती होते. उपमन्यूची कथा काय सांगते?
हजारपेक्षा जास्त प्रीमियम लेखांचा आस्वाद घ्या ई-पेपर अर्काइव्हचा पूर्ण अॅक्सेस कार्यक्रमांमध्ये निवडक सदस्यांना सहभागी होण्याची संधी ई-पेपर डाउनलोड करण्याची सुविधा
