वराह आणि नरसिंह या अवतारांचं वैशिष्टय़ असं की, हिरण्याक्ष आणि हिरण्यकशिपू या दोन दैत्य भावांपासून भक्तांचं रक्षण करण्यासाठी देवानं हे अवतार घेतले आहेत. पुराण कथेनुसार हे दोघे भगवान विष्णूचे द्वारपाल जय आणि विजय होते. यांनी एकदा विष्णू दर्शनाला आलेल्या सनत-सनकादि कुमारांचा अपमान केला होता. त्यामुळे, ‘पुढील जन्मी तुम्ही दैत्य व्हाल,’ असा शाप सनत कुमारांनी त्यांना दिला होता. अखेर माझ्याच हातून तुम्हाला मृत्यू येईल आणि मुक्ती मिळेल, असं विष्णूंनी त्यांना सांगितलं आणि या दोघांना हा दैत्यजन्म लाभला. या दोघांनी ब्रह्मदेव प्रसन्न व्हावा म्हणून उग्र तप केलं होतं आणि त्यांना कोणताही देव, दैत्य व मनुष्य कोणत्याही शस्त्रानं तुम्हाला मारू शकणार नाही, असा वर मिळाला होता. या दोघांनी अनन्वित अत्याचार सुरू केले आणि हिरण्याक्षानं पृथ्वीलाच रसातळाला म्हणजे सप्तपाताळातील सर्वात अखेरच्या पाताळात नेलं. तेव्हा तिच्या रक्षणासाठी भगवान विष्णूनं वराहअवतार घेत त्याला मारलं आणि पृथ्वीला वाचवून देव व मानवांचं रक्षण केलं. त्याचाच भाऊ हिरण्यकशिपू यानं कालांतरानं आपला विष्णुभक्त पुत्र प्रल्हाद याचा अनन्वित छळ सुरू केला तेव्हा आपल्या भक्ताच्या रक्षणासाठी भगवंतानं नरसिंह अवतार घेत हिरण्यकशिपूला ठार केलं होतं. ही कथा आणि त्या अनुषंगानं चिंतन आपण ‘मनोबोधा’च्या ९६व्या श्लोकाच्या वेळी केलं आहेच. त्यामुळे त्याची पुनरुक्ती करीत नाही. आता पुढील म्हणजे १२२वा श्लोक आपण पाहणार आहोत. हा मूळ श्लोक, त्याचा प्रचलित अर्थ प्रथम पाहू. मग मननार्थाकडे वळू. हा श्लोक असा आहे:
हजारपेक्षा जास्त प्रीमियम लेखांचा आस्वाद घ्या ई-पेपर अर्काइव्हचा पूर्ण अॅक्सेस कार्यक्रमांमध्ये निवडक सदस्यांना सहभागी होण्याची संधी ई-पेपर डाउनलोड करण्याची सुविधा
