राजधानीवर मराठी मोहोर.. : रुग्णसेवेतील समाधान

कर्तव्य आणि रागरंग..
 नागपुरात तेरा वर्षे राहिलेल्या गडपायलेंनी या नोकरीतील पहिली सहा वर्षे : १९८३ ते १९८९ काढली ती दादरा नगर हवेलीत  महाराष्ट्रात राहण्याची पुढे कधीही संधी मिळणार नाही, याची कल्पना आल्याने त्यांनी नागपुरात विनंतीवरून बदली करून घेऊन सीजीएचएसमध्ये पाच वर्षे काम केले. तिथून १९९४ त्यांची बदली झाली ती दिल्लीला. राम मनोहर लोहिया रुग्णालयात दोन वर्षे सामान्य वॉर्डात काम केल्यानंतर १९९७ पासून ते व्हीव्हीआयपींच्या सेवेत गुंतले आहेत. १५ ऑगस्ट आणि २६ जानेवारीला होणारे सरकारी सोहळे, पंतप्रधान आणि राष्ट्रपतींचा ताफा जाणार असेल, परदेशी पाहुणे येणार असतील, तर वैद्यकीय सुविधेची सर्व व्यवस्था त्यांना करावी लागते.
माजी पंतप्रधान चंद्रशेखर यांच्या सान्निध्यात ते दहा वर्षे होते. या काळात व्हीआयपींवर कशी ट्रीटमेंट करावी लागते, याचा त्यांनी जवळून अनुभव घेतला. व्हीआयपी रुग्णांना स्पेशल प्रोटेक्शन, पॉवरफुल कव्हरेज मिळते. ते इच्छा करतील त्या सुविधा मिळतात. व्हीआयपींची सेवा कशी आणि कधी करावी लागेल, हे सांगता येत नाही. त्यांना समजावून सांगणे आणि समजून घेणे अतिशय कठीण असते. ९९ टक्के खासदार, मंत्री, ज्येष्ठ अधिकारी, विदेशी पाहुणे अत्यंत चांगले असतात. उपचार येथेच केले पाहिजेत, असे बंधन त्यांच्यावर नसते. डॉक्टरांचे म्हणणे ते संयमाने ऐकून घेतात, पण कोणते उपचार करणार हे त्यांना नीट समजावून सांगणे आवश्यक असते.. हे सारे रागरंग डॉक्टर सांभाळतात.
निराळय़ा जबाबदाऱ्या
व्हीआयपींच्या उपचारांमध्ये ते जेवढी तत्परता दाखवतात, तेवढीच त्यांच्या मनात गोरगरीब रुग्णांविषयी सहानुभूती असते. गरीब रुग्णांसाठी अनेकदा सांत्वनाची फुंकरही पुरेशी असते, याची त्यांना जाणीव आहे. रुग्णालयाच्या नर्सिग होमचे प्रमुख म्हणून भरती झालेल्या रुग्णांचे रोगनिदान आणि उपचारांची पुढील दिशा ठरविण्यासाठी रात्रपाळीतील डॉक्टरांकडून रुग्णांच्या प्रकृतीची माहिती घेण्यासाठी रोज सकाळी सव्वा आठ वाजता ते रुग्णालयात दाखल होतात. सहकाऱ्यांकडून घेतलेली ही माहिती (ब्रीफिंग) म्हणजे गडपायलेंचा सकाळचा ब्रेकफास्ट. त्याशिवाय त्यांचा दिवस चांगला जातच नाही. गरीब आणि व्हीआयपी अशा परस्परभिन्न रुग्णांची देखभाल करताना वेगळ्याच प्रकारचे अनुभव येतात, पण दोघांचेही उपचार करताना पूर्ण समाधान मिळते. गरीब रुग्णांवरील उपचार तांत्रिकदृष्टय़ा अवघड असू शकतात, पण व्हीआयपींवरील उपचार प्रशासकीयदृष्टय़ा अवघड.. या अनुभवाला आता ते सरावले असल्याचे त्यांच्या बोलण्यातून जाणवते.
रुग्णालयाच्या औषध विभागाचे प्रमुख, सफदरजंग आणि राम मनोहर लोहियासाठी औषधांची खरेदी करणाऱ्या संयुक्त खरेदी समितीचे अध्यक्ष, केंद्रीय लोकसेवा आयोग, लष्कर, निमलष्करी दल, देशभरातील राज्यसेवा आयोगांसह अनेक मंडळांवर सल्लागार व निवड समितीचे सदस्य, एमडी विद्यार्थ्यांच्या परीक्षांचे पर्यवेक्षक, खासगी व सरकारी वैद्यकीय महाविद्यालयांसाठी निरीक्षक, दिल्लीच्या गोल मार्केट भागातील केंद्रीय विद्यालयाचे अध्यक्ष अशा अनेक जबाबदाऱ्यांमुळे ते सतत व्यग्र असतात. या जबाबदाऱ्यांमध्ये माणूस अडकून जातो किंवा ‘फसतो’, असे त्यांचे प्रामाणिक मत आहे. दिल्ली त्यांना व्यक्तिश: बरी वाटत नाही, कारण कोण कधी टोपी घालेल याची शाश्वती नसते, असा त्यांचा अनुभव आहे. नर्सिग होमच्या प्रशासनात सर्व कर्मचाऱ्यांचे सहकार्य आणि सहभाग असल्याशिवाय साधे कामही होत नसल्याने कर्मचाऱ्यांच्या व्यवस्थापनातील सहभागावर ते विशेष भर देतात. प्रशासकीय कामात फार गुंतून पडल्यास वैद्यकीय कौशल्याकडे दुर्लक्ष होण्याची शक्यता असते, असे त्यांचे मत आहे. प्रशासकीय कामांसाठी अतिरिक्त वेळ काढून वैद्यकीय कौशल्याचा दर्जा जपण्याचा प्रयत्न  ते करतात.
भारताचे वेगळेपण
भारतातील आरोग्यसेवा जगातील कुठल्याही देशापेक्षा खूप चांगली आहे. अमेरिकेत तुमचा विमा नसेल, तर तुम्ही मृत्युमुखी पडाल, पण कुठेच उपचार मिळणार नाहीत. ब्रिटनमध्ये तज्ज्ञ डॉक्टरांसाठी किमान सहा महिने वाट बघावी लागते. तसे भारतात होत नाही. आपल्याकडे इतकी सरकारी रुग्णालये आहेत. गरीब रुग्ण गेल्यावर तिथे त्यांच्यावर काही ना काही उपचार होतोच. आरोग्यसेवेच्या बाबतीत असंख्य कमतरता असतील, पण सहानुभूती आणि मोफत उपचारांच्या बाबतीत आम्ही खूप पुढे आहोत, याचा त्यांना अभिमान वाटतो.
साने गुरुजी, विनोबा भावे आणि ए.पी.जे. अब्दुल कलाम यांच्या विचारांचा प्रभाव असलेले गडपायले धार्मिक पुस्तके, मराठी व हिंदूी कादंबऱ्यांमध्ये रमतात. विद्यार्थिदशेत छोटय़ामोठय़ा गोष्टींसाठी धक्के खावे लागल्याचे अनुभव स्मरणात ठेवून वंचित-उपेक्षितांना दिलासा देण्याचे ते प्रयत्न करतात. आयुष्याविषयी फार अपेक्षा नसाव्यात. निरपेक्षपणे जितके देता येईल तेवढे द्यावे. देण्यात जेवढे सुख आहे ते घेण्यात नाही, असा त्यांचा जीवनाकडे बघण्याचा दृष्टिकोन आहे.
 सतत तणावाखाली वावरत असल्याने व्हीव्हीआयपींमध्ये त्यांना रक्तदाबाचा त्रास आणि मधुमेह हे दोन विकार प्रामुख्याने आढळतात. मॉर्निग वॉक, संतुलित आहार, मन व क्रोधावर नियंत्रण आणि ध्यानधारणेच्या माध्यमातून राजकीय नेत्यांना संतुलन साधता येऊ शकते, असे त्यांना वाटते. रुग्ण व्हीआयपी असो की गरीब, तो बरा होणे हेच अंतिम उद्दिष्ट बाळगणारे डॉ. गडपायले डॉ. राम मनोहर लोहिया रुग्णालयात रोज हजारोंच्या संख्येने येणाऱ्या रुग्णांच्या सेवेतून समाधानाचे कण वेचण्यात मग्न आहेत.