मतपेटीतून हुकूमशाहीकडे हा पत्र-लेख (४ एप्रिल) व त्यावरील प्रतिक्रिया (५ व ८ एप्रिल) वाचल्या. के. रं. शिरवाडकर यांनी नेहरू, इंदिरा यांच्या हुकूमशाहीचा पाढा वाचला. मात्र १९७५ साली आणीबाणी लावण्याचे एक प्रमुख कारण म्हणजे तेव्हा सरकारविरुद्ध सुरू असलेल्या आंदोलनाचे नेतृत्व करणारे जयप्रकाशजी यांनी एक फारच बालिश आवाहन केले होते. त्यांनी म्हटले होते की, पोलीस व सनिकांनी, जर त्यांना, त्यांच्या वरिष्ठांनी दिलेले आदेश योग्य वाटत नसतील तर ते पाळू नयेत. हे फारच भयानक होते व त्यामुळे अराजक माजू शकले असते.
स्वातंत्र्य चळवळ सुरू असताना इंग्रज अधिकारी मोजकेच होते, तर पोलीस व सनिक हे बहुसंख्येने िहदुस्थानी होते; मात्र तेव्हा महात्मा गांधीजींनी असे आवाहन केल्याचे कुठे वाचले नाही. त्यामुळे आणीबाणी लावायला केवळ हेच कारण असावे, असा निष्कर्ष काढता येतो. दुसरे असे की, अलाहाबाद न्यायालयाने इंदिराजींची निवड रद्द ठरविल्यानंतर त्यांनी लगेच राजीनामा द्यावा असा विरोधकांनी धोशा लावला. आज मात्र हीच मंडळी त्यांच्या एखाद्या नेत्याला खालच्या कोर्टाने दोषी ठरवले तरी, ‘त्याने वरच्या कोर्टात अपील केले आहे व अपिलाचा निकाल लागेपर्यंत तो निर्दोष आहे’ असे मानतात. इंदिराजींना मात्र हा अपिलाचा हक्क बजावू द्यायला विरोधक तयार नव्हते. यांना मात्र एखाद्या बारक्या प्रकरणात कोर्टाने निर्दोष ठरवले तर लगेच ‘क्लीन चिट’चा डंका पिटण्यात येतो.
हुकूमशहा कधीही निवडणुका घेत नाही. घेतल्या तरी त्या थातुरमातुर असतात आणि त्यात तो हुकूमशहाच पुन्हा ‘प्रचंड’ बहुमतानेच निवडून येतो. इंदिराजींनी मात्र निवडणुका घेऊन पराभव पत्करला. १९७७ च्या निवडणुकांमध्ये असा प्रचार केला गेला होता की, या निवडणुका शेवटच्या आहेत. मात्र त्यानंतर बऱ्याच निवडणुका झाल्या. १९७५ प्रमाणेच या वेळच्या निवडणुकीत काही मंडळी परत सन्याला ओढताहेत, शहिदांच्या विधवांसाठी गळे काढताहेत. अर्थात, वाजपेयी सरकारच्या कारकीर्दीत हकनाक शहीद झालेल्या (१७ एप्रिल २००१ रोजी बांगलादेश सनिकांनी १६ भारतीय जवानांना हाल हाल करून ठार मारले होते.) जवानांची आठवण मात्र येत नाही.
त्यामुळे ‘लोकसत्ता’च्या वाचकांना शिरवाडकरांनी भविष्यापेक्षा इतिहास पाहा असे जरी सुचविले आहे तरी, तो स्वच्छपणे न पाहिल्यास भविष्यच काळे कुट्टच असणार, हे उघड आहे.
– राजेंद्र कडू
हजारपेक्षा जास्त प्रीमियम लेखांचा आस्वाद घ्या ई-पेपर अर्काइव्हचा पूर्ण अॅक्सेस कार्यक्रमांमध्ये निवडक सदस्यांना सहभागी होण्याची संधी ई-पेपर डाउनलोड करण्याची सुविधा
