आपल्याकडे जसं व्हॉट्सअ‍ॅप हे लोकप्रिय आहे तसं चीनमध्ये अनेक अ‍ॅपपैकी लोकप्रिय असणारं अ‍ॅप म्हणजे वी-चॅट. स्मार्टफोनमध्ये वी-चॅट नाही असा चिनी सापडणं दुर्मीळच. चॅटिंग, गप्पा मारणे, मूमेण्ट्स शेअर करणे (फेसबुकची जशी टाइमलाइन असते तसाच हा प्रकार असतो) या व्यतिरिक्तही वी-चॅटचा वापर तिथे मोठय़ा प्रमाणावर होतो. आपल्याकडे सध्या पेटीएमसारख्या सुविधा जोमात आहेत. अ‍ॅप सुरू करायचं आणि दुकानातल्या त्या काळ्या आकृतीसमोर मोबाइल धरायचा. ती आकृती स्कॅन झाली की थेट त्या व्यक्तीच्या खात्यात पैसे जमा करता येतात. चीनमध्ये हाच प्रकार वी-चॅटच्या माध्यमातूनही करता येतो. अर्थात पेटीएमसारखे अ‍ॅप्स तिथेही आहेत. पण सोशल मीडिया अ‍ॅपचा प्रभावी वापर करण्यात चीन आपल्या पुढे आहे हे मान्य करावं लागेल.
सांगायचा मुद्दा हा की ती जी आकृती स्कॅन होते तिला क्यू-आर कोड असं म्हणतात. १९९४ मध्ये जपानी कंपनीने क्विक रिस्पॉन्स तंत्रज्ञान जन्माला घातलं. त्यालाच क्यू-आर कोड म्हणतात. हे तंत्रज्ञान कमी कालावधीतच लोकप्रिय झालं. उपलब्ध असणाऱ्या टू डायमेन्शनल बारकोड्सपैकी हा सर्वाधिक वापरला जाणारा प्रकार आहे. इतकंच नाही तर अमेरिकेत असणाऱ्या बारकोड्सपेक्षाही जलद गतीने काम करू शकणारा हा कोड आहे. या कोडमध्ये समाविष्ट केलेली माहिती किंवा डेटा डाऊनलोड होण्याचा वेग सर्वाधिक असल्यामुळेच क्यू-आर कोडचा वापर मोठा आहे. टू डायमेन्शनल बारकोडमध्ये अनेक इतर कोड्स उपलब्ध आहेत. सुपरमार्केटमध्ये किंवा अनेक परीक्षांच्या उत्तरपत्रिकांमध्ये स्टॅण्डर्ड बारकोडचा वापर केला जातो.
क्यूआर कोड प्रथम ऑटोमोबाइल पार्ट्सना ट्रॅक करण्यासाठी वापरले जात होते. त्यांचा वापर हा तेवढय़ापुरताच मर्यादित होता. पण जसजशी या कोडची उपयुक्तता पुढे येऊ लागली तसतसा त्याचा वापर आणि वावर इतर क्षेत्रांमध्येही होऊ लागला. आजच्या घडीला जगभरात आणि विशेषत: चीन, जपान, द. कोरियासारख्या पूर्व आशियाई देशांमध्ये त्याचा वापर मोठा आहे.
क्यूआर कोडचा वापर करण्यासाठी मुख्यत: स्कॅनरची आवश्यकता असते. चिनी बनावटीच्या स्मार्टफोन्समध्ये क्यूआर कोड स्कॅनरचं अ‍ॅप आधीपासूनच इन्स्टॉल केलेलं असतं. इतर काही मोबाइल्समध्येही हे अ‍ॅप बाय डिफॉल्ट असतं. अन्यथा अ‍ॅप्लिकेशन स्टोअरमध्ये ढिगाने अ‍ॅप्स उपलब्ध आहेत.
क्यूआर कोड आणि स्कॅनर यांचं काम रंजक आहे. सर्वप्रथम फोनमधलं अ‍ॅप सुरू करायचं आणि स्कॅनर सुरू झाला की कोडसमोर धरायचा की झालं काम. या क्यूआर कोडला टेक्स्ट किंवा न्यूमरिकमध्ये मोबाइल परिवर्तित करतो. अ‍ॅप्लिकेशन या कोडचं पृथ:करण करतं आणि त्यानुसार वेबसाइटची लिंक, टेक्स्ट, इमेज किंवा व्हिडीओ थेट सुरू करतं. सामान्यत: वेबसाइटची लिंक टाइप करून मग ती उघडावी लागते. मात्र तो सगळा वेळ या क्यूआर कोड स्कॅनरने वाचतो.
जाता जाता सांगण्यासारखी गोष्ट अशी की तुम्हाला तुमच्या फेसबुक प्रोफाइलचा, व्हिजिटिंग कार्डचा, वेबसाइटचा किंवा ईमेल आयडीचाही क्यूआर कोड बनवता येतो. त्यामुळे व्हिजिटिंग कार्डवर हा कोड नक्की छापा. जेणेकरून ज्यांना वेबसाइट किंवा ईमेल आयडी टाइप करण्याचा कंटाळा येतो ते याचा वापर तर करतीलच पण ज्यांना तुमच्याशी संपर्कात राहायचं आहे त्यांचा वेळही वाचेल.
कोड कसा बनवायचा?
अर्थात क्यूआर कोड तयार करणं आता काही कठीण उरलेलं नाही. गुगलवर क्यूआर कोड जनरेटर असा सर्च दिला की असंख्य लिंक्स उपलब्ध होतात. क्यूआर कोड जनरेटर डॉट कॉम ही सर्वात सोपी वेबसाइट आहे. वेबसाइट, व्हिजिटिंग कार्ड, टेक्स्ट, ईमेल, एमपीथ्री, अ‍ॅप, इमेज यासाठी इथे काही मिनिटांत क्यूआर कोड तयार होतो.
हा कोड असतो कसा?
क्यूआर कोड हा काळा आणि पांढऱ्या चौरसांचा मिळून बनलेला असतो. प्रत्येक चौरसाला तांत्रिक भाषेत मोडय़ूल म्हणतात. प्रत्येक क्यूआर कोडमध्ये असे काही मोडय़ूल्स असतात जे झाकलेले असता कामा नयेत. अन्यथा कोड काम करत नाही. क्यूआर कोड तुम्ही पाहिला असेल तर त्या चौरसाच्या तीन कोपऱ्यांमध्ये मोठे काळे चौरस असतात. स्कॅनरला कोडच्या कडा कळाव्यात यासाठी हे चौरस असतात. आणि एक छोटा चौरस उजवीकडच्या कोपऱ्याच्या वर असतो. हा चौरस म्हणजे स्कॅनरसाठी रेफरन्स पॉइंट असतो. तीन मोठय़ा चौरसांना लागूनच एक चौरसांची छोटी कड असते. ही कड स्कॅनरला सांगते की कोडमध्ये वेबसाइटची लिंक आहे, टेक्स्ट मेसेज आहे, नंबर आहे, चायनीज कॅरेक्टर आहे की या सगळ्याचं मिश्रण. हा सगळा डेटा क्यूआर कोडमध्ये बाइट्सच्या माध्यमात स्टोअर केलेला असतो. त्यामुळे हा कोड कागद, कापड, पत्रा असा कुठेही प्रिंट केला तरी त्यामधल्या डेटाला धक्का पोहोचत नाही. आणि म्हणूनच पूर्व आशियाई देशांमध्ये अगदी बसपासून ते टीव्हीपर्यंत आणि टेबलखुर्चीपासून ते कचरापेटीपर्यंत सगळीकडे हे कोड छापलेले दिसतात.
पुष्कर सामंत pns210@ yahoo.com
