महानगरी संस्कृतीत अनुसरल्या गेलेल्या आधुनिक जीवनशैलीने जुन्या खुणा एकेक करून नाहीशा होत असल्या तरी गतकाळाचे स्मरण करून देणाऱ्या काही गोष्टी अजूनही ठिकठिकाणी आपले अस्तित्त्व टिकवून असल्याचे दिसतात. ऐतिहासिक काळात नगरातील अभिजनांचे निवासस्थान असलेले असेच काही वाडे ठाणे-कल्याण परिसरात आढळून येतात. त्यापैकी काही वाडय़ांची सचित्र ओळख करून देणारे हे नवे पाक्षिक सदर…
शिवकालीन इतिहासात संदर्भ असलेल्या कल्याण परिसराचे भूतकाळाचे वैभव मांडणाऱ्या अनेक ऐतिहासिक वास्तू आहेत. त्यापैकी ज्या खासगी मालकीच्या होत्या त्या कालपरत्वे कोलमडून पडू लागल्याने त्यांना जमीनदोस्त करून तेथे आधुनिक इमले उभारण्यात आले. तर काही ठिकाणी जुनी बांधकाम शैली कायम ठेवून त्यात आधुनिक बदल करण्यात आले. अशा वास्तूंमध्ये कल्याणच्या गांधी चौकातील भिडे वाडय़ाचे नाव अग्रक्रमाने घेतले जाते. हा परिसर आता भिडे वाडय़ाच्या नावानेच आता अधिक ओळखला जातो.
भिडेवाडय़ाचा जन्म साधारण दीडशे वर्षांपूर्वीचा आहे. गोविंद वासुदेव भिडे नावाच्या व्यावसायिकांनी हा वाडा उभारला. त्यांच्या स्वत:च्या भाताच्या गिरण्या होत्या. त्याचप्रमाणे गोविंदराव जमीन व्यवहारासाठी कर्ज देणे, शेतीसाठी आवश्यक अर्थपुरवठा करणे अशी सावकारी कामेही करत असत. हे दोन्ही व्यवसाय या वाडय़ातूनच चालत असत. वाडय़ाची ही दुपाखी अर्थात दुमजली वास्तू केवळ लाकूड आणि दगडांतून साकारली आहे. मात्र, आजही ही वास्तू दिमाखात उभी आहे. या वाडय़ात एकूण २१ खोल्या आहेत. गोविंदराव भिडे यांच्या काळात वाडय़ात १५ कुटुंबे वास्तव्यास होती. परंतु, पुढे विभक्त कुटुंबपद्धती रुजू लागल्याने हळूहळू येथील बिऱ्हाडे कमी होऊ लागली. सध्या या वाडय़ात वसंत भिडे, मनीष भिडे आणि वैशाली भिडे असे तीनच कुटुंबीय राहतात. पूर्वापार भिडे कुटुंबीयांचे वास्तव्य या परिसरातच असल्याने आजही या परिसराला ‘भिडे गल्ली’ या नावाने ओळखले जाते.
भिडे वाडय़ाचा दिंडी दरवाजा प्रथमदर्शनी कोणालाही आकर्षित करणारा आहे. अलीकडच्या काळात केवळ गडकिल्ल्यांवरील वास्तूंमध्येच दिसणाऱ्या दिंडी दरवाजासारखा दिसणारा हा दरवाजा आजही भक्कम आणि एकसंध आहे. या दरवाजाला असलेली मोठी कडी, आतील बाजूस मागे असलेला लाकडी अडसर जुन्या काळातील आठवणी ताज्या करतात. विशेष म्हणजे या भल्या मोठय़ा दरवाजाला बिजागिऱ्या नाहीत. दिंडी दरवाज्यातून वाडय़ात प्रवेश केल्यानंतर भव्य अंगणात प्रवेश होतो. पूर्वी या अंगणात विविध आकाराची जाती, तांब्या-पितळाची भांडी, पाणी पिण्यासाठीची ‘टाकं’ अशा वस्तू असत. त्या वेळी त्यांचा सातत्याने वापर होत असे. मात्र अलीकडे या वस्तू केवळ शोभेपुरत्या उरल्या आहेत. भिडे वाडय़ात अखंड दगडातून साकारलेली पाच जाती आहेत. प्रत्येक जात्याचा आकार वेगवेगळा आहे. मोठय़ा आकाराच्या जात्याला ‘कुंदी जाते’ असे म्हटले जाते. ही सर्व जाती कुंदी या दगडापासून तयार करण्यात आली आहेत. पूर्वीच्या काळी भात भरडण्यासाठी या जात्यांचा वापर होत असे. भात सडवण्यासाठी ‘मुसळ’ वापरण्यात येई. विविध आकाराचे आणि अखंड दगडातून साकारलेले दुर्मीळ मुसळही वाडय़ात पाहायला मिळतात, मात्र त्यांचा कोणताही वापर होत नाही. या पुरातन वस्तूंची कामे आता ‘मिक्सर’मधून वेगाने पार पडतात. गुरांना पाणी पिण्यासाठी आणि पाण्याची साठवणूक करण्यासाठी स्वतंत्र असे पाण्याचं ‘टाकं’ वाडय़ाच्या पुढच्या अंगणात आजही पाहायला मिळते.
हजारपेक्षा जास्त प्रीमियम लेखांचा आस्वाद घ्या ई-पेपर अर्काइव्हचा पूर्ण अॅक्सेस कार्यक्रमांमध्ये निवडक सदस्यांना सहभागी होण्याची संधी ई-पेपर डाउनलोड करण्याची सुविधा
