चिमण्यांसाठी राज्यभरात दोन हजार घरटी

एकेकाळी रोज सकाळी किलबिल करत दिवस उगवल्याची हाक देणाऱ्या चिमण्या शहरांतून हद्दपार होऊ लागल्याची बाब राज्य सरकारने आता गांभीर्याने घेतली आहे. अपुरे खाद्य आणि प्रजनन स्थळांचा ऱ्हास ही यामागची प्रमुख कारणे असल्याचे लक्षात आल्यामुळे आता राज्याचा वनविभाग आणि पुण्यातील ‘ईला फाऊंडेशन’ यांच्या माध्यमातून राज्यभर चिमण्यांसाठी प्रायोगिक तत्त्वावर दोन हजार घरटी उभारण्यात येणार आहेत. विशेष म्हणजे, चिमण्यांच्या गरजांचा शास्त्रीय अभ्यास करून ही घरटी उभारण्यात येणार असून त्यात वास्तव्य करणाऱ्या चिमण्यांच्या जीवनशैलीचे निरीक्षणही करण्यात येणार आहे.

शहरी भागात घरटय़ांसाठी चिमण्यांना पुरेशी जागा उपलब्ध होत नाही. परिणामी त्यांचे प्रजनन घटते, असे निरीक्षण ‘ईला फाऊंडेशन’ने नोंदवले आहे. प्राथमिक स्वरूपात संस्थेतर्फे २०१४ ते २०१६ दरम्यान आठ गावांमध्ये कृत्रिम घरटी बांधण्यात आली. या घरटय़ांमध्ये ९० टक्के चिमण्यांचा अधिवास वाढला असून प्रजननाचे प्रमाण वाढले आहे. चिमण्यांना कृत्रिम घरटी बांधून दिल्यास चिमण्यांच्या संख्येत वाढ होईल, असे संस्थेच्या अहवालात म्हटले आहे. या पाश्र्वभूमीवर महाराष्ट्र वन विभागाच्या मार्गदर्शनाखाली या संस्थेमार्फत चालू वर्षांत चिमण्यांसाठी दोन हजार कृत्रिम घरटी बांधण्याचा उपक्रम हाती घेण्यात आला आहे. यापैकी प्रायोगिक तत्त्वावर ठाणे, कल्याण, अलिबाग, महाड आणि श्रीवर्धन या भागांत आधी घरटी बांधून देण्यात येणार आहेत. तसेच २०१८ या वर्षी वसई, शहापूर, गोरेगाव, उल्हासनगर, अंबरनाथ येथेही कृत्रिम घरटी बांधण्याचे काम वनविभागातर्फे होणार आहे.

चिमण्यांचा ऱ्हास का?

गेल्या काही वर्षांत वाढलेले वायुप्रदूषण आणि वाढत्या शहरीकरणामुळे निसर्गाला बकालपण आले असतानाच चिमण्यांचा अधिवासदेखील नाहीसा झाला आहे. नुकत्याच झालेल्या चिमणी दिवसाचे औचित्य साधत चिमण्यांसाठी शहरात ठिकठिकाणी खाद्यभांडी ठेवण्यात आली. मात्र दिवसेंदिवस नागरिकांकडून धान्यांवर होणारा जंतुनाशकांचा अधिक वापर चिमण्या नामशेष होण्याचे कारण ठरत आहे. तसेच टोलेजंग इमारतीमुळे चिमण्यांना प्रजननासाठी घरटय़ांची उपलब्धता होत नाही, असे ‘ईला फाऊंडेशन’च्या अभ्यासातून समोर आले आहे.

जीवनाचा शास्त्रीय अभ्यास

प्रायोगिक तत्त्वावर बांधण्यात येणाऱ्या या कृत्रिम घरटय़ांमध्ये वास्तव्य करणाऱ्या चिमण्यांच्या प्रजनन प्रक्रियेचा अभ्यास केला जाणार आहे. चिमण्यांनी दिलेली अंडी, त्यांची पिल्ले यांची वेळावेळी नोंद करण्यात येईल. याखेरीज चिमण्यांच्या पिल्लांची ओळख व्हावी, यासाठी त्यांच्या पायाला छोटय़ा रिंग बसवण्यात येतील. त्यामुळे ही पिल्ले किती काळ जगतात, कुठे जातात, कुठे घरटी बनवतात, यांचाही शास्त्रीय अभ्यास केला जाणार असल्याची माहिती ‘ईला फाऊंडेशन’चे संचालक डॉ. सतीश पांडे यांनी दिली.