Fact check Of Old Video Of Mulayam Singh Yadav : लाईटहाऊस जर्नलिझमला सोशल मीडियावर मोठ्या प्रमाणात शेअर होत असलेला एक व्हिडीओ आढळला, ज्यामध्ये उत्तर प्रदेशचे माजी मुख्यमंत्री आणि समाजवादी पक्षाचे दिवंगत नेते मुलायम सिंह यादव यांचा समावेश आहे. ३५ सेकंदांच्या या क्लिपमध्ये मुलायम सिंह यादव हिंदीमध्ये, “आम्ही हिंदूंचे शत्रू आहोत आणि मुस्लिमांच्या पाठीशी उभे आहोत. आमचे मासिक आम्हाला गुन्हेगारांचा पक्ष म्हणते. टीव्हीवर, मासिकांमध्ये ते म्हणतात की, मुलायम सिंह गुन्हेगार आहे”; असे ते या व्हिडीओत म्हणताना दिसत आहेत.
पण, आमच्या तपासात असे दिसून आले की, हा व्हिडीओ अपूर्ण आहे आणि दिशाभूल करणाऱ्या दाव्यासह शेअर केला जात आहे.
तर नक्की काय होत आहे व्हायरल?
एक्स युजर @janardanmis जनार्दन मिश्रा यांनी दिशाभूल करणाऱ्या दाव्यासह व्हिडीओ क्लिप शेअर केली.
इतर युजर्सदेखील त्याच दाव्यासह व्हिडीओ शेअर करत आहेत.
तपास:
आम्ही व्हिडीओमधील कीफ्रेम्सवर रिव्हर्स इमेज सर्च करून तपास सुरू केला, पण आम्हाला काहीही सापडले नाही.
नंतर आम्ही कीवर्ड सर्च केले, ज्यामुळे आम्हाला संसदेतील चर्चेचा जुना व्हिडीओ सापडला.
त्यानंतर आम्ही दोन व्हिडीओ आणि त्याचे ट्रान्सक्रिप्ट तपासले. हे व्हिडीओ ‘डिजिटल संसद – भारतीय संसद’ या यूट्यूब चॅनेलवर अपलोड केले होते.
२७ मार्च १९९८ चा हा व्हिडीओ आहे. ‘श्री मुलायम सिंह यादव यांची आत्मविश्वास प्रस्तावावर चर्चा’ असे या व्हिडीओचे शीर्षक आहे. व्हायरल व्हिडीओमधील दृश्ये या व्हिडीओत सुमारे २७ मिनिटांनी सुरू होतात. पण, व्हायरल व्हिडीओमधून “हमारे बारे में तो आपने जाने क्या क्या बोल दिया है” (तुम्ही आमच्याबद्दल बरेच काय-काय म्हटले आहे) ही ओळ काढून टाकण्यात आली आहे. मूळ व्हिडीओमध्ये ही ओळ २८ मिनिटे २५ सेकंदात ऐकू येते. त्यानंतर मुलायम सिंह म्हणतात, आम्ही हिंदूंचे शत्रू आहोत आणि मुस्लिमांसोबत उभे आहोत.” पण, ही ओळ काढून टाकल्यामुळे हा व्हिडीओ व्हायरल झाला.
या भाषणाचे इंग्रजी ट्रान्सक्रिप्ट आम्हाला संसद ग्रंथालयाच्या (डिजिटल आवृत्ती) पुस्तक ‘लोकसभा डिबेट्स’ मध्येदेखील सापडले.
मुलायम सिंह यादव यांचे भाषण पृष्ठ ३८ ते ४९ वर होते.
पुस्तकात पृष्ठ ४६ वर लिहिले आहे की, ‘श्री मुलायम सिंह यादव – मी असे म्हटले, कारण आमच्या पक्षाला गुन्हेगारांचा पक्ष म्हणून चिन्हांकित केले जाते. प्रत्येक मासिकात आणि टेलिव्हिजनवर मुलायम सिंह पक्षाचे गुन्हेगार असल्याचे दाखवले जात आहे. आम्ही गुन्हेगारांशिवाय दुसरे काहीच नाही आहोत का? तुम्ही चांगल्या प्रतिमेचे व्यक्ती असल्याचा दावा करता. पण, तुम्ही काय आहात ते आम्हाला सांगा. आमच्याबद्दल बरेच काही सांगितले जाते की, आम्ही हिंदूंचे शत्रू आणि मुस्लिमांचे मित्र आहोत, असे म्हटले जात आहे; असे लिहिले आहे.
म्हणजेच व्हायरल क्लिपमधून “आमच्याबद्दल बरेच काही सांगितले जाते” ही ओळ काढून टाकण्यात आली आहे.
निष्कर्ष : २७ मार्च १९९८ रोजी संसदेत मुलायम सिंह यादव यांचे भाषण ऐकतानाचा एक जुना, एडिटेड व्हिडीओ सोशल मीडिया प्लॅटफॉर्मवर दिशाभूल करणाऱ्या दाव्यांसह शेअर केला जात आहे.
