अंकिता देशकर
गेल्या तीन महिन्यांपासून मणिपूर हिंसाचाराच्या आगीत होरपळत आहे. अशातच आठवड्याभरापासून हरियाणातही जातीय हिंसाचार उफाळून आला आहे. तिथल्या दंगलींमध्ये आतापर्यंत सहा जणांचा बळी गेला आहे. तेथील हिंसाचार आटोक्यात आणण्यात पोलिसांना यश आलं आहे. मात्र, समाजमाध्यमांवरील चिथावणीखोर पोस्टमुळे दंगल उसळल्याचं सांगितलं जातं आहे. हरियाणातील दंगली दरम्यानचे काही व्हिडीओ सोशल मीडियावर व्हायरल केले जात आहेत. अशातच नेहमीप्रमाणे काही लोक हरियाणातील हिंसाचाराच्या नावाखाली इतर ठिकाणचे बनावट व्हिडीओ शेअर करत असल्याचं उघडकीस आलं आहे. हे व्हिडीओ मोठ्या प्रमाणात व्हायरल झाल्यानंतर लाइटहाऊस जर्नलिझमने फॅक्ट चेक केल्यानंतर असं आढळून आलं की, हे सर्व व्हिडिओ जुने आणि वेगवेगळ्या घटनांचे आहेत.
नेमकं काय होत आहे व्हायरल?
ट्विटर यूजर Gopal Goswami एक व्हिडिओ शेअर केला आहे, ज्यामध्ये काही लोक एका माणसाला सार्वजनिकरित्या मारहाण करताना दिसत आहेत.
या व्हिडीओचे संग्रहीत पोस्ट इथे पाहा –
इतर वापरकर्ते देखील व्हिडिओ शेअर करत आहेत.
आणखी एक ट्विटर वापरकर्ता अब्दुल हसीबने एक व्हिडिओ शेअर केला आहे. ज्यामध्ये एक व्यक्ती दगडफेक करताना दिसत आहे.
संग्रहित पोस्ट पाहा –
इतर वापरकर्तेदेखील हा व्हिडिओ शेअर करत आहेत.
आम्हाला आढळलेला आणखी एक व्हिडिओ प्राची नावाच्या ट्विटर अकाऊंटवरुन अपलोड केला होता. या व्हिडिओमध्ये लोक एका व्यक्तीला मारहाण करत पळून जाताना दिसत होते, तर एक महिला त्याच्यामागे येत होती.
संग्रहित पोस्ट पाहा-
इतर वापरकर्ते देखील हाच व्हिडिओ शेअर करत आहेत.
हे सर्व व्हिडिओ हरियाणा हिंसाचाराशी संबंधित असल्याचा दावा करत मोठ्या प्रमाणावर शेअर केले जात आहे.
तपास –
आम्ही तिन्ही व्हिडिओ एकामागून एक पाहून आमचा तपास सुरू केला.
1.
आम्ही या व्हिडिओमधून स्क्रीन पकडली आणि नंतर Google रिव्हर्स इमेज शोध आणि Yandex रिव्हर्स इमेज सर्च चालवला. याद्वारे आम्हाला जनसत्ताने २५ जुलै २०१७ रोजी प्रकाशित केलेला अहवाल सापडला.
हा व्हिडिओ बांगलादेशचा असल्याचे अहवालात नमूद करण्यात आले आहे. ३ एप्रिल २०१७ रोजी अपलोड करण्यात आलेला एक वृत्त अहवालही आमच्या समोर आला. अहवालाचे शीर्षक होते, ‘दौडकांडी हत्याकांडातील आरोपीला हॅक करून मारण्यात आले.’
आम्हाला हाच व्हिडिओ १८ जून २०१७ रोजी Facebook वर अपलोड केलेला आढळला.
मजकुराच्या भाषांतरात म्हटले आहे: “मणीच्या चेअरमनच्या खून प्रकरणातील आरोपी पहा कसे… भोसकून खून…” या आणि कीवर्ड शोधाद्वारे आम्हाला घटनेबद्दल अधिक बातम्या आढळल्या.
आम्ही बांगलादेशातील फॅक्ट चेकर तन्वीर महाताब अबीर यांच्याशीही संपर्क साधला, ज्यांनी ही घटना बांगलादेशातील असल्याची पुष्टी केली.
त्यांनी सांगितले, २०१७ मध्ये १ एप्रिल रोजी, बांगलादेशातील कोमिल्ला जिल्ह्यातील दौदकांडी येथे, अबू सईद नावाच्या व्यक्तीची निर्घृण हत्या करण्यात आली. अबू सईद हा एका खुनाच्या गुन्ह्यातील संशयित होता. या व्हिडिओमध्ये ती घटना दाखवण्यात आली आहे.
2.
पुन्हा आम्ही व्हिडिओमधून काही स्क्रीन ग्रॅब्स डाउनलोड केले आणि त्यावर रिव्हर्स इमेज शोध सुरू केला. त्यावेळी आम्हाला २६ ऑगस्ट २०२२ रोजी Facebook वर अपलोड केलेला व्हिडिओ सापडला, ज्याने सुचवले की हा व्हिडिओ जुना आहे आणि अलीकडील नाही.
व्हायरल होत असलेल्या व्हिडिओच्या तुलनेत या व्हिडिओचे रिझोल्यूशन थोडे जास्त होते. आम्हाला २४ ऑगस्ट २०२२ रोजी Twitter वर अपलोड केलेला व्हिडिओ देखील सापडला.
हे ट्विट तेलुगु भाषेत होते.
या व्हिडिओच्या एका स्क्रीनशॉटमध्ये आम्हाला दिशानिर्देश देणारा बोर्ड आढळला. एका बोर्डाचा उल्लेख आहे, ‘सूर्यपेट ५८ किमी’, जे तेलंगणातील एक शहर आहे.
आम्हाला TSMDC चे अध्यक्ष कृशांक यांचे ट्विटर वापरकर्ता ट्विट देखील आढळले.
आम्हाला त्याच संदर्भात एक बातमी देखील आढळली.
3.
आम्ही यासाठी एक साधा कीवर्ड सर्च ने शोध घेतला, ‘Muslim men drag a Hindu youth’. यामुळे आम्हाला ट्विट करण्यात आले.
ही घटना मध्य प्रदेशातील उज्जैन येथील असल्याचे ट्विटमध्ये नमूद करण्यात आले आहे. आम्ही उज्जैन प्रेस क्लबमधील अर्पण कुमार यांच्याशी संपर्क साधला, ज्यांनी व्हिडिओ एका आठवड्यापूर्वीचा उज्जैनचा असल्याची पुष्टी केली. त्यांनी आम्हाला सांगितले की, व्हिडिओमध्ये नंतर दिसणारी महिला एक मुस्लिम फिजिओथेरपिस्ट आहे, जिने तरुणांकडून छेडछाड केल्याबद्दल तक्रार केली होती, ज्याला नंतर स्थानिकांनी मारहाण केली होती.
आम्हाला या घटनेबद्दल काही बातम्याही मिळाल्या.
निष्कर्ष: बांगलादेश, तेलंगणा आणि उज्जैनमधील जुने व्हिडिओ हरियाणातील हिंसाचाराचे अलीकडील असल्याचा दावा करणारे व्हायरल झाले आहेत.
