मराठी वाङ्मय क्षेत्राबरोबर महाराष्ट्राच्या सांस्कृतिक जीवनात आपल्या कर्तृत्वाने विलक्षण व्यक्तिमत्त्वाची छाप उमटवणाऱ्या महत्त्वाच्या स्त्रियांमधील एक अपवादात्मक व्यक्तिमत्त्व होते- शकुंतला परांजपे! ‘रँग्लर र. पु. परांजपे यांची कन्या’ ही ओळख शकुंतलाबाईंना जन्मापासून मिळालेली असली तरी त्या ओळखीला ओलांडून त्यांनी स्वत:ची अशी स्वतंत्र ओळख निर्माण केली. आज आघाडीच्या ‘लेखिका आणि दिग्दर्शिका सई परांजपे यांची आई’ अशी दुसरी नवी ओळख त्यांना प्राप्त झाली असली तरी त्यांची स्वत:ची ‘लेखिका, समाजकार्यकर्त्यां शकुंतला परांजपे’ ही ओळख अद्याप विझलेली नाही, यातच त्यांच्या कार्याचे खरे मर्म आहे. ‘मंगलवाचन’ या पूर्वीच्या माध्यमिक स्तरावरील मराठीच्या पाठय़पुस्तकात गद्य विभागातील शेवटचा पाठ (धडा) कायम शकुंतला परांजपे यांच्या ‘भिल्लिणीची बोरं’ या पुस्तकातील असायचा. लेखिकेबरोबर सई, अप्पा, चिंगी, बोका सर्वाची नियमित भेट व्हायची. शकुंतलाबाईंचे व्यक्तिमत्त्व विलक्षण तसेच अनेक पैलूंनी युक्त होते. त्यांचे अनुभवविश्वही व्यापक होते. ब्रिज खेळण्याच्या व्यसनापासून (त्यांचाच शब्द!) मांजरांवर जीवापाड प्रेम करण्यापर्यंत अनेक धागे त्याला होते. केंब्रिजला शिक्षण घेऊन गणितातील उच्च पदवी मिळवण्यापासून ‘कुंकू’ चित्रपटात काम करण्यापर्यंत हे अनुभवविश्व सर्वव्यापी होते. ज्या काळात ‘संततीनियमन’ हा शब्द उच्चारणेही शक्य नव्हते, अशा काळात त्यांनी वीस वर्षे संततीनियमनाच्या प्रचार व प्रसाराचे कार्य अत्यंत धडाडीने केले. त्यांच्या या कार्याची पावती म्हणून त्यांना राज्यसभेचे सन्माननीय सदस्यत्व बहाल करण्यात आले. संपन्न व रसरशीतपणे जीवन जगणाऱ्या शकुंतला परांजपे यांना अत्यंत फटकळ वृत्तीबरोबरच मार्मिक, मिश्कील स्वभावाचीही देणगी लाभली होती. अशा या बहुपेडी व्यक्तिमत्त्वाने लेखनही विपुल व विविध प्रकारचे केले. मात्र, त्यांना अंत:प्रेरणेने लिहावेसे वाटले तेव्हाच त्यांनी लिहिले. अशा अपवादात्मक व्यक्तिमत्त्वाची सुखद पुनर्भेट ‘निवडक शकुंतला परांजपे’ या संपादित पुस्तकातून विनया खडपेकर यांनी घडविली आहे. शकुंतलाबाईंचे वैविध्यपूर्ण लेखन आणि व्यक्तिमत्त्वाची ओळख व्हावी यादृष्टीने त्यांनी पाच भागांत या पुस्तकाची मांडणी केली आहे. ललित निबंध (१२), व्यक्तिस्मरणे (९), झलक परदेशाची (२), कथा (४), अनुभवकथन (२) असे हे पाच विभाग असून चार परिशिष्टांची जोडही त्यास दिली आहे. शकुंतलाबाईंच्या लेखनाची वैशिष्टय़े स्पष्ट करणारी मोजकी, पण नेमकी अशी ‘राजहंसच्या दृष्टिकोनातून’ ही प्रस्तावना विनया खडपेकर यांनी लिहिली आहे.
हजारपेक्षा जास्त प्रीमियम लेखांचा आस्वाद घ्या ई-पेपर अर्काइव्हचा पूर्ण अॅक्सेस कार्यक्रमांमध्ये निवडक सदस्यांना सहभागी होण्याची संधी ई-पेपर डाउनलोड करण्याची सुविधा