‘भारतीय’ टाटाची ‘जागतिक’ नाममुद्रा

टेटले ही ब्रिटिश चहानिर्मिती कंपनी, कोरस ही अँग्लो-डच पोलादनिर्मिती कंपनी, जग्वार लँड रोव्हर ही ब्रिटिश आलिशान मोटारनिर्मिती कंपनी अशी टाटांनी अधिग्रहित केलेली काही बड्या कंपन्यांची नावे. २००४मध्ये एका मुलाखतीमध्ये रतन टाटा म्हणाले होते, की येत्या १०० वर्षांमध्ये आमच्या पाऊलखुणा जगभर दिसून येतील, याविषयी मी आशावादी आहे. भारताप्रमाणेच जगातही आम्ही आत्मविश्वासाने वावरताना दिसू. जगात भरारी घेण्याचे टाटांचे धोरण अत्यंत धाडसी होते. अनेकांनी त्यावेळी टाटांच्या या धाडसाविषयी संदेह व्यक्त केला होता. बहुतेकांची भावना ही ‘भारतीय कंपन्यांची जागतिक भरारीसाठी सिद्धता नाही’ अशीच होती. त्या वेळेपर्यंत भारतीय कंपन्या आणि कुशल कामगार जागतिक सॉफ्टवेअर उद्याोगामध्ये झळकू लागल्या होत्या. त्यांवर लक्ष केंद्रित करण्याऐवजी टाटांनी भलती उद्दिष्टे ठेवू नयेत, असा एक मतप्रवाह होता. पण रतन टाटांनी अर्थातच या इशाऱ्यांकडे दुर्लक्ष केले. तीन बड्या ग्लोबल कंपन्यांपैकी कोरस स्टील कंपनीचे अधिग्रहण पूर्णतया यशस्वी ठरले असे म्हणता येत नाही. कारण अजूनही ही कंपनी नफ्यात नसून, ब्रिटनमध्ये कामगारांच्या संपासारखे मुद्दे वारंवार उपस्थित होतात. पण टाटा मोटर्स कंपनीच्या उत्पन्नापैकी ८० टक्के उत्पन्न जग्वार लँड रोव्हरकडून (जेएलआर) येते ही बाब रतन टाटांच्या द्रष्टेपणाची साक्ष पटवते.

हेही वाचा : Loksatta Durga 2024 : आरोग्य मित्र

टेटले टी

टेटले या ब्रिटिश चहानिर्मिती कंपनीच्या अधिग्रहणाचे प्रयत्न टाटा समूहाने २०००मध्ये सुरू केले. चहाच्या उत्पादनात टाटा टी ही नाममुद्रा भारतात स्थिरावली होती. पण भारत जगातील बड्या चहा उत्पादक देशांमध्ये गणला जात असूनही टाटा टी किंवा इतर भारतीय कंपन्यांचे जागतिक बाजारपेठेतील स्थान नगण्य होते. त्याऐवजी युनिलिव्हरसारख्या बड्या बहुराष्ट्रीय कंपन्यांचा दबदबा भारतातही होता. अशा वेळी टेटले या कंपनीचा ताबा घेण्याची संधी चालून आली. टेटले ही त्यावेळी जगातील दुसऱ्या क्रमांकाची चहानिर्मिती कंपनी होती. रतन टाटांनी जवळपास २७ कोटी ब्रिटिश पौंड (आजच्या मूल्यांकनानुसार ६३०० कोटी रुपये) मोजून टेटले खरेदी केली.

जग्वार लँड रोव्हर

ब्रिटनमधील कंपन्यांचा ताबा मिळवण्याच्या बाबतीत रतन टाटा उत्सुक होते. या यादीत सर्वांत मोठे आणि प्रतिष्ठेचे अधिग्रहण ठरले, जग्वार लँड रोव्हर या आलिशान मोटार कंपनीचे. ही कंपनी त्यावेळी अमेरिकेतील फोर्ड समूहाच्या ताब्यात होती. टाटा मोटर्स कंपनी त्यावेळी प्रवासी वाहनांच्या बाजारपेठेत भारतात स्थिरावू लागली होती. पण पहिल्या चारातही नव्हती. अशा परिस्थितीत दूरच्या बड्या मोटार कंपनीवर ताबा मिळवण्याचा खटाटोप कशासाठी, असे प्रश्न त्यावेळी उपस्थित केले गेले. पण टाटांनी कुणाचेच ऐकले नाही. काहींनी या निर्णयाचे वर्णन ‘रिव्हर्स कलोनायझेशन’ असे केले, कारण रतन टाटा ब्रिटिश कंपन्या खरेदी करत होते. खुद्द टाटांसाठी हा व्यवहार वेगळ्या अर्थाने प्रतिष्ठेचा होता. २००८मध्ये जग्वार लँड रोव्हरवर टाटांनी ताबा घेतला, त्याच्या नऊ वर्षे आधी टाटांनी त्यांची तोट्यात गेलेली प्रवासी वाहन कंपनी विकण्यासाठी त्यावेळी फोर्ड मोटार कंपनीकडे विचारणा केली होती. पण फोर्डच्या व्यवस्थापनाने त्या प्रस्तावाची खिल्ली उडवली होती. पुढे त्याच फोर्ड कंपनीला आपला एक प्रतिष्ठित ब्रँड टाटा कंपनीला विकावा लागला!

हेही वाचा : Loksatta Durga 2024 : आधारवड

कोरस स्टील

कोरस स्टील ही बडी अँग्लो-डच पोलादनिर्मिती कंपनी खरीदण्यासाठी टाटांनी ताकद लावली. पण ती खरेदी आजतागायत फार यशस्वी ठरलेली नाही. २००७मध्ये टाटा स्टीलने कोरसवर ताबा मिळवला. त्यासाठी १२०० कोटी डॉलर मोजले. नंतरच्या काळात जागतिक मंदी, घटलेली मागणी, ब्रिटनमधील कामगारांचे प्रश्न, करोना, जागतिक पुरवठा साखळीवरील विपरीत परिणाम अशा अनेक कारणांमुळे कोरसला अपेक्षित यश मिळू शकले नाही. सिंगापूरमधील नॅटस्टील या पोलदनिर्मिती कंपनीची खरेदीही फार यशस्वी ठरली नाही. त्यापेक्षा दक्षिण कोरियातील डेवू व्यावसायिक वाहननिर्मिती कंपनीची खरेदी कितीतरी अधिक यशस्वी ठरली.

टाटा केमिकल्सच्या माध्यमातून रतन टाटांनी ब्रुनर माँड ही ब्रिटिश रसायननिर्मिती कंपनी खरेदी केली. याशिवाय आणखीही आंतरराष्ट्रीय कंपन्या टाटांनी खरेदी केल्या. पण टेटले आणि जेएलआर या सर्वाधिक वैशिष्ट्यपूर्ण ठरल्या. त्याहीपेक्षा महत्त्वाचे म्हणजे, टाटा समूह जागतिक विस्तारासाठी मागेपुढे पाहात नाही हा संदेश जागतिक उद्याोग जगतात पोहोचला. याचे श्रेय नि:संशय रतन टाटा यांचेच.

टाटा समूहाची एक टक्क्याहून कमी मालकी आपल्याकडे ठेवणाऱ्या रतन टाटा यांच्या नेतृत्वाखाली हा समूह ७० पटीने वाढला. टाटा सन्सच्या अध्यक्षपदावर दोन दशकांहून अधिक काळ राहिलेल्या टाटा यांची कारकिर्द काही अपवाद वगळता वादातीत राहिली.

१९३७

पारसी कुटुंबात जन्मलेले रतन टाटा दहा वर्षांचे असताना त्यांच्या आईवडिलांनी विभक्त होण्याचा निर्णय घेतला. तेव्हापासून रतन यांचा सांभाळ त्यांच्या आजीने केला.

१९६२

अमेरिकेत वास्तुकला आणि स्थापत्य अभियांत्रिकीचे शिक्षण पूर्ण केल्यानंतर तेथेच स्थायिक होऊ इच्छिणाऱ्या रतन यांना आजीच्या आग्रहास्तव भारतात परतावे लागले.

१९७१

नॅशनल रेडिओ अॅण्ड इलेक्ट्रॉनिक्स कंपनीचे संचालक होण्यापूर्वी टाटा यांनी समूहातील अनेक कंपन्यांमध्ये अगदी कर्मचारी स्तरावरही काम केले.

हेही वाचा : Loksatta Durga 2024 : जरतारी पैठणीचा वारसा

१९९१

रतन टाटा यांनी १९९१मध्ये टाटा उद्याोग समुहाची सूत्रे हाती घेतली. तेव्हापासून या समूहाचा चौफेर विस्तार आणि प्रगती करण्यात त्यांचा वाटा मोलाचा होता. कोरस पोलाद कंपनी, जॅग्वार लँड रोव्हर, टेटली चहा कंपनी अशा जगविख्यात उत्पादनांवर त्यांनी टाटाची नाममुद्रा उमटवली.

२००८

देशातील सर्वोच्च दुसरा सन्मान असलेल्या पद्माविभूषण पुरस्काराने टाटा यांना गौरवण्यात आले.

२०१२

वयाची पंचाहत्तरी पूर्ण केल्यानंतर टाटा यांनी टाटा सन्सच्या अध्यक्षपदावरून निवृत्ती घेतली आणि सर्व सूत्रे सायरस मिस्त्री यांच्याकडे सोपवली.

२०१६

तोट्यात चालेल्या नॅनोचे उत्पादन थांबवण्यावरून झालेल्या वादानंतर सायरस मिस्त्री यांची हकालपट्टी करण्यात आली. त्यावेळी जवळपास चार महिने टाटा यांनी समूहाची सूत्रे पुन्हा हाती घेतली.

२०२१

जेआरडी टाटा यांनी स्थापन केलेल्या आणि नंतर केंद्र सरकारच्या ताब्यात गेलेल्या एअर इंडिया कंपनीचा टाटा समूहाने पुन्हा ताबा घेतला.