नामदेव आज पहाटे चार वाजता गेला. मला ‘अज्र्या’ म्हणणारा ‘नाम्या’ मृत्यूशी झुंज घेत घेत थकला आणि शांत झाला. जवळजवळ या ३० वर्षांच्या स्नेहभावाच्या फक्त आठवणी उरल्या आहेत. नामदेव आणि माझ्यातले मतभेद व्यक्तिगत नव्हते. वैचारिकही नव्हते. होते ते संघटनात्मक पातळीवरचे. तरीही आम्ही सातत्याने भेटत राहिलो. त्याला रुग्णालयात दाखल केल्यानंतर जात-येत राहिलो. जीवघेण्या वेदना होत असताना लिहिलेल्या कविता त्याने रुग्णालयात ऐकविल्या. ‘गोलपिठा’ या काव्यसंग्रहाची नवी आवृत्ती जिव्हाळ्याने भरलेल्या शाईने लिहून सप्रेम भेट म्हणून दिली.
महायुतीच्या बैठकीत असताना मलिकाचा फोन आला. ‘नामदेव लास्ट स्टेजला आहे..’ रामदास आठवले यांना औरंगाबादला उपस्थित राहणे आवश्यक होते. पोपटशेट घनवट आणि मी इस्पितळात पोहोचलो. मलिका, जयदेव गायकवाड आणि इतर कार्यकर्ते होते. व्हेंटिलेटरच्या नळ्या सर्व शरीरात खुपसलेल्या. फक्त वादळ थंड होत चालले होते.
नामदेवच्या बरोबर मी दलित पँथरमध्ये राहिलो. पँथरच्या काळातील नामदेवची भाषणे मी आठवत होतो. नामदेवच्या भाषणाची एक शैली होती. त्या शैलीचा प्रभाव पुढे अनेक कार्यकर्त्यांवर पडला. भाषणाची जशी स्वतंत्र शैली होती तशीच त्याच्या कवितेचीदेखील वेगळी शैली होती.
नामदेवने सामाजिक, राजकीय क्षेत्रात अनेक भूमिका वठविल्या. लोक त्यांच्या ह्य़ा भूमिका विसरले. फक्त नामदेव ढसाळ हा कवी म्हणून लोकांच्या मनात घर करून बसला.
ढसाळची कविता म्हटली म्हणजे लोकांच्या मनात ‘गोलपिठा’ उभा राहतो. आणि ते साहजिक आहे. ‘गोलपिठा’ने अवघे मराठी साहित्यविश्व हादरवून टाकले होते. ‘गोलपिठय़ा’ची शब्दकळा, अनुभवविश्व, प्रतिमाविश्व हे मराठी कवितेला अनोखे होते. अनेक समीक्षकांना ‘गोलपिठा’चे परीक्षण करणे जमत नव्हते. सांगायचा मुद्दा हा ‘गोलपिठा’चे पहिले परीक्षण ‘दलितांच्या वेदनांचा स्फोटक अविष्कार’ या शिर्षकाखाली लिहिले. त्यात मी लिहिले होते की, दलित साहित्य समजून घ्यायचे असेल तर नवीन शब्दकोशाची गरज आहे आणि ह्य़ा साहित्याची समीक्षा पारंपारिक समीक्षा मुल्यांच्या चौकटीत होऊ शकणार नाही. नवी समीक्षा मूल्ये सजवायला हवीत. समाधानाची गोष्ट ही की आज दलित-ग्रामीण शब्दकोश ‘मराठी राज्य विकास मंडळा’तर्फे प्रकाशित झाला आहे. आणि पारंपारिक समीक्षा मूल्ये देखील हळुहळू साहित्यविश्वातून हद्दपार होत आहेत.
मुद्दा हा की नामदेवला केवळ विद्रोही कवी म्हटले तर त्याच्या एकूण ११ कवितासंग्रहात परिवर्तनवादी संवेदशीलता तर दिसतेच. पण एक चिंतनशीलता आणि दार्शनिक अधिष्ठान देखील दिसते. तरी देखील ती गूढ आणि अनाकलनीय होत नाही. उलट ती स्पष्ट निर्भिड होते आणि त्याचे कारण म्हणजे नामदेवच्या कवितेने मानवी मुल्यांशी जोडलेली नाती कधीच तोडली नाही. म्हणूनच दिलीप चित्रे यांनी नामदेवच्या कवितेची तुलना तुकारामाच्या कवित्वाशी केली आहे.
केवळ कविताच नाही तर अनेक विषयांवर त्यांनी लिखाण केले आहे. सांस्कृतिक, राजकीय आणि सामाजिक विषय आहेत. अलिकडेच त्याची जी भीमगीतांची कॅसेट आली आहे. त्यात पारंपारिक भीमगीतांना वेगळा आयाम दिला आहे. नामदेव हा मैत्रीला जागणाला आणि मित्रत्त्वाला जपणारा होता. त्याच्या विषयी खूप लिहिता येईल. तरूणपिढीला ऊर्जा या महाकवीला ज्याने मराठी कविता आंतरराष्ट्रीय पातळीवर नेली त्याला अभिवादन.

B Praak
“…त्यामुळे माझी पत्नी आजपर्यंत माझ्यावर नाराज”, नवजात बाळाच्या मृत्यूविषयी बोलताना प्रसिद्ध गायक भावुक
21 November 2024 Rashi Bhavishya
२१ नोव्हेंबर पंचांग: वर्षातील शेवटचा गुरुपुष्यामृत योग कोणत्या…
Kal ho naa ho
“तिथे उपस्थित असलेल्या…”, ‘त्या’ सिनेमातील शाहरुख खानच्या मृत्यूच्या सीनबद्दल अभिनेत्रीचा मोठा खुलासा
passenger two-wheeler died, dumper hit Bopodi,
डंपरच्या धडकेत दुचाकीवरील सहप्रवासी तरुणाचा मृत्यू, मुंबई-पुणे रस्त्यावरील बोपोडीत अपघात
Marathi Actors Akshay Kelkar First Reaction after announced abeer gulal serial will off air
‘अबीर गुलाल’ मालिका बंद होणार असल्याचं कळताच अक्षय केळकरला बसला धक्का, म्हणाला, “मला पुन्हा स्ट्रगल…”
Tragic Video! Devotee Collapses And Dies Of Heart Attack While Circumambulating Pillar At Hyderabad Temple
बिनभरवशाचं आयुष्य! देवाच्या दारात तरुणाला मृत्यूनं कवटाळलं; VIDEO पाहून नेटकरी म्हणाले “देवालाही दया आली नाही”
selfie point shock death
भाईंदर: महापालिकेच्या सेल्फी पॉईंटमधील विजेचा धक्का, जखमी मुलीचा उपचारादरम्यान मृत्यू
kangana grandmother dies
कंगना रणौतच्या आजीचं झालं निधन; इन्स्टाग्रामवर स्टोरी शेअर करीत अभिनेत्री म्हणाली…