महात्मा गांधी यांच्यापासून प्रेरणा घेऊन दक्षिण आफ्रिकेतील वर्णद्वेषी राजवट उलथवून लावणारे शांततेचा नोबेल पुरस्कार मिळालेले नेते व दक्षिण आफ्रिकेचे पहिले कृष्णवर्णीय अध्यक्ष नेल्सन मंडेला यांचे प्रदीर्घ आजारानंतर येथे निधन झाले. त्यांनी नागरी हक्कांसाठी दिलेला लढा हा मार्टिन ल्यूथर किंग व अब्राहम लिंकन यांच्या तोडीचा होता. त्यांच्या निधनानिमित्त १४ डिसेंबपर्यंत दुखवटा पाळला जाणार असून अंत्यविधीसाठी जगभरातून अनेक नेते येण्याची अपेक्षा आहे. दक्षिण आफ्रिकेत दहा दिवसांचा दुखवटा पाळण्यात येत असून भारत व अमेरिकेनेही त्यांचे ध्वज अध्र्यावर उतरवले आहेत. १९९० मध्ये मंडेला यांना भारतरत्न देण्यात आले होते. मंडेला यांना हॉटन येथील त्यांच्या घरी सप्टेंबरपासून उपचार दिले जात होते. त्याआधी ते तीन महिने फुप्फुसाच्या आजाराने प्रिटोरिया रुग्णालयात होते.
मंडेला वकील होते व माजी बॉक्सरही होते, २७ वर्षे ते वर्णविरोधी लढय़ासाठी रॉबेन बेटांवर तुरुंगात होते. रिव्होनिया येथील खटल्यात त्यांना पन्नास वर्षांपूर्वी इतरांसमवेत दोषी ठरवण्यात आले होते. १९९९ मध्ये अध्यक्षपदाची एक कारकीर्द पूर्ण करून ते पायउतार झाले.
आमच्या देशाने महान सुपुत्र गमावला आहे व जनतेने पिता गमावला आहे असे अध्यक्ष झुमा यांनी स्पष्ट केले. त्यांच्या पश्चात पत्नी विनी मंडेला, पहिल्या पत्नी एवलिन मेस, तिसऱ्या पत्नी ग्रॅका माशेल आहेत.
१९७६ मध्ये प्रथम वर्णद्वेषातून काही विद्यार्थ्यांना ठार करण्यात आले, त्या सोवेतो या कृष्णवर्णीय गावात काही लोक जमले व मंडेला यांना आदरांजली वाहिली. या ठिकाणी काही काळ मंडेला वास्तव्यासही होते. लोकांनी मंडेला यांच्या आफ्रिक न नॅशनल काँग्रेसचे हिरवे, पिवळे, काळे झेंडे हाती धरले होते, त्यांनी वर्णविद्वेशातून मुक्तीचा आनंद या वेळी साजराही केला. मंडेला यांचे आयुष्य आज आम्ही साजरे करीत आहोत, त्यासाठी नाचत गात आहोत असे त्यांनी सांगितले. मंडेला यांच्या हॉटन या निवासस्थानाबाहेर दु:खाचे वातावरण नव्हते, सर्वत्र जिवंतपणा होता. लोक गात होते. जागतिक फुटबॉल स्पर्धेत वापरलेला वुवुझेला हा प्लास्टिकचा भोंगा दाखवत होते.
गांधीजींचा दक्षिण आफ्रिकेतील नागरी हक्कांचा लढा २० वर्षे चालू होता. तो १९१४ मध्ये संपला. त्यानंतर चार वर्षांनी मंडेला यांचा जन्म झाला होता. पीटरमारित्झबर्ग येथे महात्मा गांधींना ते कृष्णवर्णीय असल्याने रेल्वेतून फेकण्यात आले, त्या घटनेचा मंडेला यांच्यावर खोलवर परिणाम झाला होता. मंडेला यांनी वर्णद्वेष विरोधी चळवळीत प्रेरणास्थान म्हणून नेहमी गांधीजींना समोर ठेवले होते. इ.स. २००० मध्ये त्यांनी टाइम नियतकालिकासाठी लेख लिहिला होता, त्यात त्यांनी गांधीजींना भारताच्या अहिंसक लढय़ाचे पिता म्हटले होते व गांधीजींच्या लढय़ाची मुळे आफ्रिकेत होती, असेही म्हटले होते. ते एके ठिकाणी लिहितात की, गांधीजींचा जन्म भारतात झाला पण आम्ही त्यांना दत्तक घेतले. ते भारतीय व दक्षिण आफ्रिकी नागरिक होते. दोन्ही देशांनी त्यांच्या बौद्धिक व नैतिक घडणीत मोठा वाटा उचलला होता. त्यांनी अनेक देशांतील वसाहतवादी राजवटीविरोधातील लढय़ांना आकार दिला.
१८ जुलै १९१८
उमटाटा जिल्हय़ात हेंड्री फाकियानसावा व नोसेकेनी या दाम्पत्याच्या पोटी जन्म. त्या वेळी आफ्रिका युरोपीय राजवटीखाली होता.
१९४०: फोर्ट हारे विद्यापीठातून वर्णभेदविरोधी संपामुळे हकालपट्टी.
१९४२: आफ्रिकी राष्ट्रीय काँग्रेसमध्ये प्रवेश.
१९४७: युवक शाखेचे सचिव म्हणून निवड.
१९५०: आफ्रिकी राष्ट्रीय काँग्रेसमध्ये युवा शाखेचे अध्यक्ष.
१९५२: आज्ञाभंगामुळे जोहान्सबर्ग सोडण्याचा न्यायालयाचा आदेश. तांबो यांच्यासमवेत पहिली कृष्णवर्णीय कायदा सल्लागार संघटना.
१९५६: १५५ जणांसह राजद्रोहाचा आरोप, चार वर्षांनंतर सुटका.
१९५८: सामाजिक कार्यकर्त्यां विनी नोमोझामो माडिकिझेला यांच्याशी विवाह, एवलिन यांना घटस्फोट.
जानेवारी १९६२: लष्करी शिक्षणासाठी देशातून बाहेर.
ऑगस्ट १९६२- बेकायदेशीररीत्या राहिल्याने होविक येथे अटक.
नोव्हेंबर १९६२: पाच वर्षे तुरुंगवासाची शिक्षा.
मे १९६३ – कैदी म्हणून रॉबेन बेटांवर रवानगी.
ऑक्टोबर १९६३- रिव्होना सुनावणीत घातपाताचा आरोप. जून १९६४ – मंडेला व इतर सात जणांना जन्मठेप. रॉबेन बेटांवर रवानगी.
१९७२- मंडेला, सिसुलु, रेमंड म्हालबा आदींची पॉलसमूर तुरुंगात रवानगी.
१९७३- सरकारचा सुटकेचा प्रस्ताव फेटाळला.
१९८५- सशर्त सुटकेचा दुसरा प्रस्ताव फेटाळला.
ऑगस्ट १९८८- मंडेलांना टीबीने ग्रासले.
ऑक्टोबर १९८९- सिसुलु, कथड्रास मोटसोलेदी यांची सुटका.
डिसेंबर १९८९- मंडेला यांची एफ. डब्ल्यू. डी. क्लार्क यांच्याशी भेट. फेब्रुवारी १९९०- अध्यक्ष क्लार्क यांनी आफ्रिकी राष्ट्रीय काँग्रेससह सर्व राजकीय संघटनांवरची बंदी उठवली.
फेब्रुवारी १९९०- मंडेला यांना भेटून क्लार्क यांनी त्यांची दुसऱ्या दिवशी सुटका करण्याची माहिती दिली. जोहान्सबर्ग येथे सुटका.
१९९१- मंडेला यांची आफ्रिकी राष्ट्रीय काँग्रेसच्या अध्यक्षपदी निवड. नवीन राज्यघटनेसाठी वाटाघाटी. १९९४- मंडेला व क्लार्क यांना शांततेचे नोबेल.
एप्रिल १९९४- आफ्रिकी राष्ट्रीय काँग्रेसचा विजय. १० मे १९९४- मंडेला पहिले कृष्णवर्णीय अध्यक्ष.
१९९६- पत्नी विनी यांना घटस्फोट. १९९८- मोझांबिकच्या ग्रॅक माशेल यांच्याशी वयाच्या ८०व्या वर्षी विवाह.
१९९९- सरकारची एक मुदत पूर्ण करून मंडेला पायउतार. एड्स, मुलांचे हक्क, जागतिक शांतता यासाठी कार्य सुरू.
१८ जुलै २००९- ९१वा वाढदिवस जागतिक मंडेला दिन म्हणून जाहीर. २८ जानेवारी २०११- मंडेलांना श्वसनमार्गात संसर्ग, रुग्णालयातून घरी.
डिसेंबर २०१२- तीन आठवडे रुग्णालयात. मार्च २०१३- मंडेला पुन्हा फुफ्फुसाच्या संसर्गाने पुन्हा रुग्णालयात.
एप्रिल २०१३ – न्यूमोनियाचे निदान, फुफ्फुसावर शस्त्रक्रिया
जून २०१३- मंडेला पुन्हा रुग्णालयात, प्रकृती गंभीर.
५ डिसेंबर २०१३- नेल्सन मंडेला यांचे वयाच्या ९५व्या वर्षी निधन
