रुपयाची घसरण : कारणे आणि परिणाम
भारतीय रुपयाने ‘साठी’ ओलांडली आणि आर्थिक वातावरणात परस्परविरोधी मतांचे सूर उमटले. काही जणांनी या मूल्यघट होण्याचे स्वागत केले तर काहींनी निराशेचा राग आळवला. पण, रुपयाचे मूल्य ठरते कसे, विनिमयाचा दर कसा निर्धारित केला जातो, आयात-निर्यात आणि व्यापार यांच्यावर या बदलांचे काय परिणाम होतात आणि सर्वात मुख्य म्हणजे या सगळ्याचा सामान्य नागरिक म्हणून आपल्या जीवनावर काही प्रभाव पडतो की नाही पडत अशा शंकांच्या समाधानासाठी घेतलेला हा मागोवा..
आयात, निर्यात आणि चलन
जेव्हा आयात वाढते तेव्हा आयातीची ‘बिले’ चुकती करण्यासाठी डॉलरच्या मागणीत वाढ होते आणि स्वाभाविकच रुपयाचा पुरवठा वाढवावा लागतो. त्यामुळे भारताला रुपये विकून डॉलर खरेदी करावे लागतात. पुरवठा वाढला की भाव घसरतो या अर्थशास्त्रीय सूत्रानुसार रुपयाचे मूल्य घसरते. उलट आयात कमी होऊन निर्यात वाढू लागली की, भारताला देण्यासाठी म्हणून अन्य देशांकडून रुपयाची मागणी वाढते. मागणी वाढली की स्वाभाविकच रुपयाचे मूल्य वधारते.
चलनवृद्धी-घटाचे परिणाम
अस्थिर चलनाचा देशातील अर्थव्यवस्थेवर ठळक परिणाम पडतो. भांडवली बाजारासह महागाई, आयात-निर्यात, चालू खात्यातील/ व्यापार तूट, परकी गंगाजळी, विदेशी कर्ज व त्याचे व्याजदर या साऱ्यांतील वाढ-घसरण चलनातील अस्थिरतेमुळे नोंदली जाते. स्थानिक चलन भक्कम होणे हे देशाच्या अर्थव्यवस्थेच्या प्रगतीचे एक शुभ लक्षण मानले जाते. मात्र अशी अनेक क्षेत्रे आहेत की त्यावर त्याचा सकारात्मक परिणाम होऊ शकतो. जसे – भारतातील माहिती तंत्रज्ञान उद्योग. हा उद्योग त्याला मिळणाऱ्या एकूण महसुलापैकी ८० टक्के महसूल हा अमेरिकेसारख्या देशातून मिळवितो. तेव्हा त्या देशाचे डॉलर हे चलन अधिक भक्कम होणे म्हणजे या कंपन्यांचा फायदाच. डॉलर भक्कम असेल तर विदेशातील व्यवसायामुळे येथील कंपन्यांना अधिक फायदा होतो. जसे – भारतातील एखाद्या माहिती तंत्रज्ञान कंपन्यांचे कार्यक्षेत्र अमेरिका आहे. तेथे सेवा पुरवठय़ापोटी त्यांना सध्याच्या प्रमाणे एका डॉलरमागे ६० रुपये मिळतात. म्हणजेच तेथील एक डॉलर घेऊन जेव्हा ते येथे येतात अथवा चलन परावर्तित करतात तेव्हा त्यांना त्यामागे ६० रुपये मिळतात. एरवीच्या ५० रुपयांपेक्षा ही रक्कम केव्हाही अधिकच. हे झाले प्रत्येक डॉलरमागे. एकूण व्यवसायामागे त्यांना चांगला लाभ मिळतो.
हजारपेक्षा जास्त प्रीमियम लेखांचा आस्वाद घ्या ई-पेपर अर्काइव्हचा पूर्ण अॅक्सेस कार्यक्रमांमध्ये निवडक सदस्यांना सहभागी होण्याची संधी ई-पेपर डाउनलोड करण्याची सुविधा
