दस नूर कपडा

ब्रँडेड कपडय़ांची क्रेझ वाढतेय. पण  भारतात मुलींच्या कपडय़ांचे फॅशन ब्रँड्स अगदी अलीकडच्या काळात उदयाला आलेत. सुरुवातीला वेस्टर्न वेअरमध्येच बघायला मिळणारे ब्रँडेड कपडे आता पंजाबी ड्रेस आणि अगदी साडीमध्येसुद्धा आले आहेत. ब्रँडेड कपडय़ांच्या दुनियेची सफर..नॉस्टेजियाच्या पहिल्या स्टेशनपासून !
आत्ता तरुण असलेल्या मुलींनी त्यांच्या आईचे कॉलेजचे फोटो कधी पाहिलेत का? पूर्वीची फॅशन काय होती ते बघून आता तुमची आईसुद्धा हसेल नक्की. साडी किंवा लांब- पायघोळ अघळपघळ पंजाबी ड्रेस आणि भली थोरली ओढणी.. ही इतकीच. फंक्शनल वेअर म्हणजे काय? तर नऊवारी-सहावारी-गुजराती अशा प्रत्येक प्रांतानुसार साडय़ा नेसायच्या वेगवेगळ्या पद्धती, वेगवेगळ्या सुताच्या, रेशमाच्या किंवा वर्कच्या साडय़ा आणि पंजाबी ड्रेस किंवा सलवार-कमीज बस.किंवा फुग्याच्या बाह्य़ा, बंद गळा अशी ब्लाउजची व्हरायटी. अधूनमधून नाही म्हणायला स्कर्ट किंवा पँटच्या रूपानं वेस्टर्न वेअर डोकवायचं. हिंदी चित्रपटातल्या फॅशनचा प्रभाव साडय़ा-ड्रेस किंवा तत्कालीन सो कॉल्ड वेस्टर्न वेअरवर जाणवायचा. पण ही फॅशनसुद्धा बऱ्याच प्रमाणात उच्च वर्गापुरती मर्यादित होती. बऱ्याचशा मुलींकडे तर ‘टेलरमेड’ कपडय़ांशिवाय पर्यायही नव्हता. अगदी नव्वदच्या दशकापर्यंत हीच परिस्थिती होती.
त्या काळात फॅशनला खूळ किंवा फॅड म्हणणाऱ्या मध्यमवर्गीयांची संख्या मोठी होती. त्यामुळे ब्रँडेड वेअर वगैरे शब्दसुद्धा ऐकिवात नव्हते. अर्थात घरातले पुरुष मात्र तेव्हासुद्धा (समारंभापुरतं का होईना ) चक्क ब्रॅन्डेड कपडे वापरायचे बरं का! पुरुषांच्या कपडय़ांमधले ग्वालीयार, सियाराम, रेमन्ड असे ब्रँड तेव्हाही प्रचलित होते. स्त्रियांच्या साडय़ा मात्र काही अंशी विमल-गार्डन वरेलीपर्यंतच मर्यादित राहिल्या. टेलरकडून हवे तसे कपडे शिवून घ्यायचे म्हणजे सुरुवातीला तुम्हाला हवं तसं डिझाइन मिळवण्यासाठी कापड शोधण्यापासून सुरुवात करावी लागायची. हवं तसं कापड मिळालं की मग बटण-लेस-टिकल्या वगरे गोष्टी जमवून शिवण्यासाठी टेलरला द्याव्या लागायच्या. पण ही सगळी डोकेदुखी आणि प्रोसेसचा वेळखाऊपणा बाजारपेठेतल्या ‘बुटिक्स’ च्या शिरकावाने कमी झाला. बुटिक म्हणजे छोटंसं दुकान आता ज्याला डिझायनर वेअर म्हणतात ते तिथे मिळायचं. रेडीमेड कपडे-ड्रेस मटेरीअल-पार्टीवेअर-कॅजुअल्स हे सारं एकाच छताखाली मिळायची सोय या बुटिक्समुळे झाली. मुंबईत १९७२ मध्ये श्रीगणेशा केल्यानंतर बुटिक्सची घोडदौड मेट्रोसिटीपर्यंत व कालांतराने छोटय़ा छोटय़ा शहरांपर्यंत कायम राहिली.                              
९०च्या दशकानंतरच्या बदलत्या आíथक धोरणामुळे जागतिकीकरण-उदारीकरणाचे वारे वाहू लागले आणि फॅशन वर फारसा फरक पडला नसला तरी विदेशी कंपन्यांच्या आगमनामुळे निरनिराळे ब्रँड्स आणि शॉपिंग मॉल्स आपल्याकडे लाँच झाले. लेडीज वेस्टर्न वेअरची बाजारपेठही विस्तारली. भारतात १९९३ मध्ये शॉपर्स स्टॉप हे पहिलं मल्टी ब्रँड स्टोअर सुरू झालं. त्यानंतर बऱ्यापकी बाजारपेठ काबीज करून भारतीय समाजात जणू एक ‘मॉलकल्चर’च उदयास आलं. वेस्टर्न सोबतच ब्रँड कल्चरमध्ये एथनिक किंवा ट्रॅडिशनल कपडय़ांची स्टायलिश व्हरायटी आली आणि ‘टेलरमेड’ किंवा ‘टिपिकल पंजाबी ड्रेसेस’ आउट ऑफ फॅशन गेले. टाटा ग्रुपच्या वेस्टसाइडसारख्या रिटेल स्टोअरने वेस्टर्न सोबतच ट्रॅडिशनल आउटफिट्सला न्याय देण्यासाठी स्वतच्या नावाचा ब्रँड सुरू करून फॅन्सी आणि मॉडिफाइड एथनिक कपडे ठेवायला सुरुवात केली.  इंडिअन वूमन्सवेअरच्या बदलामध्ये फॅशन वीक्सचा खूप मोठा वाटा आहे. या फॅशन वीक्समुळे निरनिराळ्या इंडियन डिझायनर्सला एक्स्पोजर मिळालं. भारतीय तसेच विदेशी प्रेक्षकांसमोर इंडियन टॅलेंट आलं. भारतीय कलांचा कायापालट करून त्यांना प्रमोट करण्याचं कामही या डिझायनर्सने उत्तम पार पडलं. रोहित बाल, सत्या पॉल, रितू कुमार, नीता लुल्ला, अनिता डोंगरे, मनीष मल्होत्रा यांसारख्या डिझायनर्सचे डिझायनर ब्रॅन्ड्स हे स्टेटस सिम्बॉल झाले. मीना िबद्रासारख्या डिझायनरने मात्र स्वतच्या नावाचं डिझायनर स्टोअर सुरू न करता ‘बिबा’ हा ब्रँड सुरूकेला. हॅन्ड ब्लॉक िपट्र, एम्ब्रॉयडरी किंवा वर्क, पेस्टल शेड्सला दिलेलं प्राधान्य आणि फॅशनेबल कुत्रे किंवा सलवार कमीज यामुळे बिबा ब्रॅन्ड फॉलोअर्स आपल्याला बरेच दिसतात.
ऑनलाइन शॉिपग साइट्समुळे तर क्लोिदग ब्रॅन्ड आधुनिक जीवनशैलीच्या अजूनच जवळ आले. अल्पावधीतच या साइट्स तुफान लोकप्रिय झाल्या. जबाँग या आघाडीच्या ऑनलाइन मार्केटिंग साईटचे सहसंस्थापक प्रवीण सिन्हा यांच्या मते, ‘समोर दिसणारं प्रॉडक्ट आणि त्याचे डिटेल्स, फ्री होम डीलिव्हरी, रिप्लेसमेंट गॅरन्टी या सगळ्यामुळे कस्टमर्स ऑनलाइन शॉिपग प्रेफर करतात. मागच्या वर्षी ऑनलाइन क्लोिदद मार्केटिंगचा सेल १३ कोटी डॉलर्स इतका होता तर यावर्षी तो तब्बल १८ कोटी डॉलर्स झाला आहे. मोबाइलमुळे हे काम अजूनच सोपं होतं. २०१३ मध्ये ५ टक्के लोकांनी तर २०१४ मध्ये २५ टक्के लोकांनी मोबाइलवरून स्मार्ट शॉिपग केल्याची नोंद आहे.’ निरनिराळे सेल्स-ऑफर्स सोबतच मार्केटिंगला उत्तेजन देण्यासाठी नवनवीन ऑनलाइन युक्त्यादेखील शोधल्या जातात. जबाँगने मागच्या लॅक्मे फॅशन वीकसाठी डिझायनर्सला स्पॉन्सर केलं होतं. ते कलेक्शन मग पोर्टलवर सेलसाठी उपलब्ध करण्यात आलं. एकूणच ब्रँडेड वेअरला ऑनलाईन शॉपिंगमुळे ‘अच्छे दिन’ आले आहेत.