नवा अध्याय

रुटीन व्यायामाचा कंटाळा असणाऱ्यांना हल्ली वेगवेगळे नवे, कल्पक व्यायाम प्रकार खुणावू लागले आहेत. या व्यायाम प्रकारांच्या गर्दीमध्ये नव्याने आलेला पण हळूहळू लोकप्रियतेकडे जाणारा एक व्यायाम प्रकार आहे- पिलाटीज. १९२० च्या दशकात जोसेफ पिलाटीज यांनी तयार केलेल्या या व्यायाम प्रकाराचा शरीराची लवचीकता वाढवण्यासाठी, स्टॅमिना वाढवण्यासाठी वापर करण्यात येतो. या व्यायाम प्रकाराच्या जन्माची कथासुद्धा तितकीच गमतीशीर आहे. पहिल्या महायुद्धाच्यावेळी इतर अनेक ब्रिटिश सैनिकांप्रमाणे जोसेफसुद्धा जर्मनीमध्ये अडकून पडला होता. या वेळीस या सैनिकांच्या व्यायामामध्ये कसर राहू नये म्हणून त्याने तिथे सैनिकांना वेगळे व्यायामप्रकार शिकवायला सुरुवात केली आणि तिथून हा पिलाटीज जगासमोर आला.
भारतात अजूनही हा व्यायाम प्रकार फारसा परिचयाचा झाला नसला तरी सेलेब्रिटीजमध्ये मात्र याची बऱ्यापैकी क्रेझ आहे आणि अनेक सेलिब्रिटीजना पिलाटीजच्या स्टेप्सवर वाकवणारी ट्रेनर जगातली सगळ्यात कमी वयाची पिलाटीज इन्स्ट्रक्टर ठरली आहे. तिचं नाव आहे नम्रता पुरोहित. वयाच्या विशीत असणाऱ्या नम्रताच्या शिष्यांमध्ये लिसा हेडन, नेहा धुपिया, तनिषा मुखर्जी, रिचा चड्डा अशा तारका तसंच अभिषेक नायर, धवल कुलकर्णी या क्रिकेटर्स आणि मनदीप सिंग यांसारखे फुटबॉलपटू अशा कित्येकांचा समावेश आहे.
पिलाटीज या व्यायाम प्रकाराबद्दल बोलताना ती सांगते की, हा व्यायाम प्रकार तुमच्या शरीराच्या लहान स्नायूंवर काम करतो, म्हणूनच एका प्रकारे मानसिक शांती मिळवून देणारा हा व्यायाम प्रकार आहे. नम्रता राष्ट्रीय स्तरावरची स्क्वॉश खेळाडू होती आणि राज्य पातळीवरची फुटबॉलपटूदेखील होती. पण सोळा वर्षांची असताना घोडय़ावरून पडून नम्रताच्या पायाला दुखापत झाली. सुरुवातीपासून नृत्य आणि खेळामध्ये पारंगत असलेल्या नम्रताला डॉक्टरांनी नाचायला आणि मैदानी खेळ खेळायला बंदी घातली. ‘तो अपघात खरं तर माझ्यासाठी एक धक्का होता. कारण मी त्या वेळेस स्क्वॉशमध्ये विविध स्पर्धा जिंकल्या होत्या आणि अचानक माझं खेळणं, नाचणं बंद झालं. त्या वेळी आता आयुष्यात काय करावं हेदेखील मला सुचत नव्हतं,’ असं ती सांगते. पण हरून न जाता आपल्या पायांमधली ताकद परत आणण्यासाठी तिने जिममध्ये जाऊन विविध व्यायाम प्रकार करण्यास सुरुवात केली. त्या वेळी तिची ओळख पिलाटीज या व्यायाम प्रकाराशी झाली. व्यायामामुळे स्वत:मध्ये झालेला बदल तिच्या लक्षात आला. काही काळाने या व्यायामामुळे तिने आपलं स्क्वॉश खेळणंसुद्धा पुन्हा सुरू केलं. तिथून प्रेरणा घेऊन यापुढे हाच व्यायाम प्रकार शिकवण्याचा ध्यास तिने घेतला. आज ती भारतातील सर्वात तरुण स्टॉट पिलाटीज ट्रेनर आहे. इतकंच नाही तर, नुकतंच तिला बंगलोरच्या ‘गोस्पोर्ट्स फाऊंडेशन拀 आणि ‘अभिनव बिंद्रा फाऊंडेशन拀तर्फे भारतीय रायफल आणि पिस्तूल शूटर्सना शिकवण्यासाठी शूटर्स डेव्हलपमेंट प्रोग्रॅममध्ये आमंत्रित करण्यात आलं होतं. २०११ पासून ‘मिस इंडिया拀 स्पर्धेच्या स्पर्धकांना पिलाटीज शिकवण्याची जबाबदारी नम्रतावर आहे. मुंबईच्या कॉलेजमध्ये शिक्षण घेत असतानाच नम्रताचं असं प्रोफेशनल करिअर जोरदार सुरू आहे. खार परिसरातील तिच्या अ‍ॅकॅडमीला मिळालेल्या उत्तम प्रतिसादानंतर तिने दक्षिण मुंबईमध्येसुद्धा नवीन अ‍ॅकॅडमी नुकतीच सुरू केली आहे.
अपघातातून सावरल्यावर शरीराच्या दुखापतग्रस्त भागाची हालचाल पूर्ववत करण्यासाठी पिलाटीजचा वापर होत असल्याचं ती सांगते. त्यामुळे खेळाडू, अ‍ॅक्टर्स यांच्यासाठी हा व्यायाम प्रकार उत्तम आहे. याबद्दल एक उदाहरण देताना ती अ‍ॅक्टर ब्रुना अब्दुल्लासोबत झालेला एक किस्सा सांगत. ‘एका सादरीकरणाच्या वेळी ब्रुनाचा पाय घसरला आणि ती पडली. त्यानंतर तिला नाचण्यामध्ये अडचणी येऊ लागल्या होत्या. ती दोन वर्षे आपल्या पायावर उपचार करून घेत होती, परंतु कोणत्याच पद्धतीने गुण आला नाही. शेवटी थकून ती माझ्याकडे आली आणि जी दुखापत दोन वर्षांमध्ये बरी झाली नाही, ती पिलाटीजच्या चार सेशनमध्ये पूर्णपणे बरी झाली.’ पिलाटीजसाठी कोणतीही वयोमर्यादा नाही, स्टॅमिना पाहिजे वगैरे बंधनं नाहीत. तसंच प्रत्येकासाठी खास ‘कस्टमाइज्ड’ व्यायाम डिझाइन करून घेता येतो. त्यामुळे एका अर्थाने हा ‘युनिव्हर्सल’ व्यायाम प्रकार आहे, असं नम्रता सांगते. शक्यतो हा व्यायाम करताना आठवडय़ाचे तीन दिवस पिलाटीज, दोन दिवस कार्डियो आणि दोन दिवस विश्रांती अशी आखणी करावी, असा सल्ला नम्रता देते.
अजूनही हा व्यायाम प्रकार भारतात नवीन असल्याने लोकांमध्ये तो तितकासा प्रसिद्ध नाही. पण लोकांमध्ये याबाबत उत्सुकता नक्की आहे. पिलाटीज इन्स्ट्रक्ट्रर म्हणून करिअर करायला म्हणूनच तरुणांना वाव आहे. ‘त्यासाठी आधी तुम्ही स्वत: फिट असणं गरजेचं आहे. हा व्यायाम प्रकार युनिव्हर्सल असल्यामुळे प्रत्येकाच्या व्यवसायानुसार, शरीरयष्टीनुसार त्यांना कसा व्यायाम सूट होऊ शकतो, याचा अभ्यास असणं गरजेचं आहे. मुख्य म्हणजे तुम्हाला लोकांशी संवाद साधण्याची कला यायला हवी,’ नम्रता सांगते. कारण शेवटी हादेखील व्यायाम प्रकार आहे. अचानक काही दिवसांमध्ये कोणताही चमत्कार होईल असा गैरसमज त्यांच्या मनामध्ये तयार होणं चुकीचं आहे आणि हे त्यांना समजावून सांगण्याची जबाबदारीही तुमच्यावर असते, नम्रता आवर्जून सांगते. एवढय़ा कमी वयात एका नवीन व्यायाम प्रकारात करिअर करण्याची जिद्द ठेवणारी, अपघातामुळे खचून न जाता त्याकडे वेगळी संधी म्हणून बघणारी नम्रता पुरोहित पिलाटीजबद्दल सांगतानाही बरीच प्रेरणा देऊन जाते.