दिवाळी, सफाई आणि बरंच काही..

दिवाळी आल्याची चाहूल लागते ती दोन गोष्टींमुळे. पहिली म्हणजे ‘मोती’ साबणाची जाहिरात आणि दुसरी घरातील साफसफाईची सुरुवात. पहिल्या गोष्टीबद्दल बोलण्यात अर्थ नाही, कारण त्याला पर्याय असतो आणि दुसऱ्या गोष्टीबद्दल बोलावेच लागेल, कारण त्याला पर्याय नसतो. महाविद्यालयीन विद्यार्थ्यांच्या जीवनात हा साफसफाईचा अंक खूप महत्त्वाचा असतो. काय काय घडतं या दिवाळी आणि त्याआधी कराव्या लागणाऱ्या साफसफाईमुळे..

दिवाळी म्हणजे उटणे.. अभ्यंग स्नान.. फराळ.. रांगोळी.. दिवाळी पहाट.. पण या सर्व सुंदर आठवणींचे इमले बांधण्याआधी दिवाळी म्हणजे घरातली साफसफाई हे न टाळता येणार काम सर्वानाच करावं लागतं. प्रत्येक घरातील आईने दिवाळी सुरू होण्याआधीच घर कसं आरशासारखं चकाचक करते बघा, असा एक पणच जणू केलेला असतो. मात्र तिच्या या ‘पणा’मुळे घरातले इतर लोकपण अडकतात. दिवसरात्र बेडरूम, किचन, हॉल यांसारख्या वेगवेगळ्या युद्धभूमींची मैदाने झाडू आणि फडकंरूपी शस्त्रांनी ती गाजवत असते. या लढाईत उतरायचे की नाही यासाठी बाबांकडे चॉइस नसतो जास्त. सहचारिणीबरोबर कायम सोबत राहीन, ही लग्नाच्या वेळची प्रतिज्ञा त्यांना दिवाळीच्या आधी थोडी महागात पडल्यासारखी वाटत असावी. म्हणूनच ऑफिसनंतर घरच्या कामाचा ओव्हरटाइम करावा लागतो. मात्र दिवसभर घरात झटणाऱ्या ‘धूलिकण रागिणी’समोर तोंडाचा पट्टा चालवून वाद घालण्यापेक्षा बाबासुद्धा हातात फडकं आणि मनात जेवणासाठी बाकी राहिलेले तास मोजत जमेल त्या पद्धतीने साफसफाईला हातभार लावतात. घरातील ताईची ‘ताईगिरी’ आणि दादाची ‘दादागिरी’ जाऊ न या ‘स्वच्छ घर मोहिमे’मध्ये चालते ती फक्त आणि फक्त आईची ‘आईगिरी’! अनेकांच्या घरात कोणी कुठे कधी काय साफ करायचं याचं मास्टर प्लॅनिंग आईच करते. अर्थात दिवाळीला आता दोनच दिवस राहिले असल्याने ती साफसफाईच्या प्लॅनिंगमध्ये नव्हे तर मोहीम फत्तेच्या तयारीत असेल. हा लेख तुमच्या हातात पडेपर्यंत तुम्हीही तिच्याबरोबर साफसफाईच्या मैदानात उतरला असाल किंवा मोहीम फत्ते झालेली असल्याने या लेखातून स्मरणरंजनाची मजा अनुभवाल..

घर साफसफाईचा हा वार्षिक सोहळा सर्वाधिक ‘पकाऊ ’ वाटतो तो महाविद्यालयीन मुलांना. महाविद्यालयातील इंटर्नल्स आणि फेस्टिव्हलच्या गोंधळात घरचा हा एक गोंधळ त्यांच्या टाइमटेबलमध्ये घुसखोरी करतो. म्हणजे आता शनिवारी आणि रविवारी उन्हे तोंडावर येईपर्यंत झोपायचं नाही असा आईचा ‘आईद्याध्येश’ निघतो. मात्र जशी घरी साफसफाईची चर्चा सुरू होते. तसतसा हा विषय कॉलेजचा नाका, व्हॉट्सअ‍ॅप सगळीकडे चर्चेचा विषय ठरतो. ‘अरे यार, एखाद्या वर्षी दिवाळी साफसफाईशिवाय आली तर काय मोठा फरक पडणार आहे?’, ‘हो ना तेच म्हणतोय मी. नाही केली साफसफाई तर काय बिघडतं?’, ‘मला तर ना दिवाळीच्या आनंदापेक्षा या आईच्या सांगण्यावरून कराव्या लागणाऱ्या साफसफाईचंच जास्त टेन्शन येतं’, ‘खरंच यार, आईने तो साफसफाईचा विषय काढल्यापासून मला घरात थांबायलाच भीती वाटते. कधी आई झाडू हातात घेऊ न चला साफसफाईला, असं फर्मान सोडेल सांगता येत नाही’, अशी कित्येक तास रंगणारी नाक्यावरची चर्चा संपते ती आईच्या फोन कॉलनेच. फोन उचलल्या उचलल्या इकडून आलोच थोडय़ा वेळात, असं आईला सांगेपर्यंत पलीकडून, ‘येताना पितळ्याची भांडी घासायची पावडर घेऊ न ये’ असा आदेश येतो आणि हो-नाही ऐकण्याआधीच फोन कट केला जातो.

बरं ही साफसफाई करणाऱ्यांच्याही वेगवेगळ्या कॅटेगरी असतात. म्हणजे प्रत्येक लंबू मित्राला ‘कधी ना कधी तू घरातला पंखा उभ्या उभ्याच साफ करत असशील ना?’ असा पाणचट प्रश्न विचारलेला असतो. व्हॉट्सअ‍ॅपवर चालणाऱ्या भंकसदरम्यान, त्या लंबू मित्रांना घरी शिडी नसल्याने ‘साफसफाईला यायचं हा’, असं आग्रहाचं आमंत्रणही दिलं जातं. ‘आई, तू काहीही सांग. फक्त साफसफाई नको’ या विनंतीवजा दया अर्जावर, ‘का नको? राहात नाहीस का घरात?’ या आईच्या सुरात बाबांचा ‘बाहेर हुंदडण्यापेक्षा कामं करा घरामधली’ हा वरचा ‘सा’ साथ देतोच. कधी तरी चर्चेला यश येतं आणि ‘कमीत कमी तुझा कप्पा तरी आवर तू’ या अटीवर उभयपक्षांकडून होकार येतो. मात्र स्वत:चा कप्पा आवरताना अनेक जण पेपरमध्ये शेवटच्या पाच मिनिटांत जशी घाई करतात त्याप्रमाणे आडाम तडाम डागडुजी करत कप्पा त्यांच्या पद्धतीने आवरूनच्या ऐवजी ‘सावरून’ ठेवतात. यावर आईकडून ‘हे आवरणं झालं का?’ अशी विचारणा झालीच तर ‘अगं, गोष्टी जुळून ठेवल्यावर मला पटकन सापडत नाहीत’ असं उत्तर दिलं जातं.

मात्र घरसफाईच्या टेस्ट मॅचवरून कप्पा सफाईच्या टी-२० वर आलेला सामना अनेकांना खेळावाच लागतो आणि स्वत:च्या कप्प्यातील वस्तू जागेवर ठेवताना हळूहळू आठवणींच्या सुगंधी कुप्या उघडल्या जातात. मग त्यात अगदी भातुकलीपासून ते शेवटच्या पानावरचा फुल्ली गोळा असलेल्या जुन्या वह्य़ा, तर कधी लेक्चरमध्ये काढलेली चित्रे, वहीवर केलेले चॅटिंग, अशीच टीपी म्हणून साकारलेली कविता, टेस्टचे पेपर, जुनं प्रगती पुस्तक, तिच्यासाठी लिहिलेलं, पण तिला न दिलेलं लव्ह लेटर, स्लॅमबुक काही वर्षांपूर्वीची दैनंदिनी असं बरंच काही सापडतं ज्याबद्दल अगदी फेसबुकवरून फीलिंग नॉस्टेल्जिकच्या माध्यमातून जगाला भावना कळवल्या जातात. म्हणजे कंटाळ्यापासून ते आठवणींत रमण्यापर्यंतचा प्रवास हा दर दिवाळीत केवळ साफसफाई आणि तो करायचा आईचा आग्रह यामुळे घडतो आणि नाही म्हटलं तरी दिवाळीचा गोडवा फराळाला हात लावण्याआधीच वाढलेला असतो.

ही सफाई बरी-वाईट कशीही असली तरी ती कधीही कोणाला चुकली नाही. त्यामुळे ‘कंटाळवाणा है पर करना है ये’ म्हणत दर वर्षी न विसरता (विसरले तरी आईच्या दट्टय़ामुळे) सर्वानाच या साफसफाई सोहळ्यात सहभागी व्हावेच लागते. म्हणूनच यंदाची सफाई मोहीम राहिली असेल तर त्यासाठी ऑल द बेस्ट..