चुलबुली संगीतकार स्नेहा खानवलकर व्हिवा लाऊंजच्या व्यासपीठावर अवतरली आणि एक अनोखा माहौल तयार झाला. तिच्यातला अल्लडपणा अनेकांना भावला. पण त्याबरोबरीने तिचं गाणं आणि संगीताप्रती असलेलं तिचं प्रेम याचीही झलक पाहायला मिळाली. लाऊंजच्या व्यासपीठावर स्नेहाने उपस्थितांच्या प्रश्नांना मनमोकळेपणाने उत्तरं दिली.
हजारपेक्षा जास्त प्रीमियम लेखांचा आस्वाद घ्या ई-पेपर अर्काइव्हचा पूर्ण अॅक्सेस कार्यक्रमांमध्ये निवडक सदस्यांना सहभागी होण्याची संधी ई-पेपर डाउनलोड करण्याची सुविधा
इंदोरी गायकी..
मुंबई आणि मी
पाचवीत असताना स्नेहा घरच्यांसोबत मुंबईला आली होती. दादरला काकूकडे उतरली होती. तिथं जाताना ती पोस्टर पाहत होती तिथंच उभी राहिली. भरपूर शोधाशोध झाल्यावर दीड तासानं ती तिथंच चित्रपटाचं पोस्टर पाहत उभी असलेली आढळली. ती सापडल्यावर आईचं आनंदानं रडणं आणि काकूचे प्रेमाचे धपाटे मिळाले होते. नंतर एस्सेल वर्ल्डला जाताना ट्रेनमध्ये बाबांची चुकामूक झाली होती. असे बरेच ‘हरवले-गवसले’चे प्रसंग घडल्यानं तिला मुंबई आवडली नव्हती. पण पुढं मुंबईला शिफ्ट झाल्यावर इथल्या जीवनानुभवांनी तिला केव्हाच आपलंसं केलं नि मुंबई आवडायला लागली.
गायिका व्हायचं होतं?
गायिका व्हायचं होतं की संगीतकार? यावर मिश्कीलपणं ती म्हणाली की, ‘त्यांना मला गायिका करायचं होतं.. मला फक्त गाणी आणि ती गाणाऱ्यांच्या स्टाइलबद्दल उत्सुकता असायची. त्या वेळी काही स्पर्धात्मक म्युझिक शो चालू होत होते. त्यात सहभागी होण्यासाठी खूप प्रॅक्टिस करायचे. पण त्यातून काही निष्पन्न झालं नाही. रियाज करून पुढं यात करिअर करण्यासाठी घरातल्यांचं थोडं प्रेशर होतं. असा रियाज करून शाळेत परफॉर्म करत असे, तेव्हा बाईंकडून नेहमीच ‘आगे बढो’चं प्रोत्साहन मिळत असे.’
स्नेहाचं कुटुंब ती अकरावीत असताना मुंबईला शिफ्ट झालं. तेव्हा तिच्या डोक्यात आíकटेक्ट व्हायचं होतं. कारण तिचे वडील इंजिनीअर. भावंडं इंजिनीअर-डॉक्टर. पण नंतर अॅनिमेशनचा कोर्स करता करता तिला वाटलं की, हे आपण पूर्ण वेळ करू शकणार नाही. सतत कॉम्युटरवर बसून सलगपणं काम करणं जमणार नाही. मग ज्यात रस नाही त्या अभ्यासक्रमात पुढं परदेशात वगरे जाऊन पसे का फुकट घालवेत, असं तिला वाटलं नि ती आर्ट डिरेक्शनकडे वळली.
माझी गाणी ऐका..
व्होकल ट्रेनिंग घेऊन मी गायिका होईन, असं घरी सांगितलं होतं. अॅनिमेशन आणि आर्ट डिरेक्शन मला अपील झालं नाही. ते व्यक्त करतानाही डोक्यात टय़ून्सच चालू असायच्या. अशा रीतीनं म्युझिक अपील झालं. जे काही आवडलं, त्यांचं लगेच कॉम्पोझिशन बनवलं. या आठ महिन्यांच्या ट्रेिनगमध्ये मी वॉकमनवर टय़ून्स रेकॉर्ड करत होते. आपल्या हातात काही तरी आहे, हे जाणवलं. करिअर करायचं तर बॉलिवूडमध्ये जायला पाहिजे, हे मनाशी ठरवलं. तिग्मांशू धुलियांना फोन केला. ‘सिनेमांसाठी गाणी करायचेत. मी तुम्हाला माझी गाणी ऐकवते,’ सांगितलं. त्यांनी मला भेटायला बोलावलं. गाणी ऐकून त्यांनी काम दिलं. त्यानंतर एक शीर्षकगीतही करून दिलं. पण दुर्दैवाने ती रिलीज झाली नाही. हे होतं माझं बॉलिवूडचं पहिलं काम. पण ते कुणाला माहीतच नाही. त्यानंतर माझी बॉलिवूडमध्ये एंट्री झाली ती वेगळ्याच सिनेमातून.
असा होता दिलबहार..
‘सुपरचोर’ आणि ‘जुगनी’चं रेकॉìडग एकत्र होत होतं. दिलबहार हे गायक निरक्षर होते. पण त्यांची एक अट होती की, त्यांना वाचता येत नाही, हे कुणाला सांगायचं नाही. तालमीच्या वेळी इतर जण मला सांगायचे, त्यांना लिहून दे, मी आपलं, पाठ करू दे, म्हणायचे. तिकडं देशराजजींची दुसरी तऱ्हा. त्यांना वाचता येत होतं. ते वाचून पाठ करत. पण वयोमानामुळं थोडं विसरूनही जात. रेकॉìडगच्या दिवशी दिवाकरचे आई-वडीलही आले होते. पहिलं रेकॉìडग दिलबहारचं झालं. लंचनंतर देशराजना बोलवायला गेले तर ते झोपले होते. उठवल्यावर ते म्हणतात कसे, आत्ताच तर जेवलो. आता दोन तास गाणं शक्य नाही.. यावर मी अवाक झाले. दिवाकरनं ते समजून घेतलं.
यश आणि पैसा
संगीतात करिअर करण्याचा विचार ती करू लागली तेव्हा संगीतात करिअर करताना हे काही केवळ करिअर नाहीये, तर हे त्याहीपेक्षा निराळं काही तरी आहे. त्यात खूप डेप्थ आहे, असं जाणवत गेलं. कारण करिअर म्हणजे एक डेसिग्नेशन मिळालं, फिल्म मिळाली. यश मिळालं नि पसा कमवायला सुरुवात झाली. आपली एक लाइफस्टाइल तयार होणं वगरे. पण या चौकटीच्या पल्याड जाऊन संगीताचा विचार केला तर आपल्या आत दडलेल्या सूर-तालाचा शोध घ्यायला हवा. स्वरांशी संधान बांधायला हवं.. हे विचार मनात घोळत असताना लहानपणी ऐकलेल्या-गायलेल्या संगीताच्या सुरांची शिदोरी सोबत होतीच. इंदोरला असताना संगीत गाणं-ऐकणं हे थोडं जबरदस्तीनं झालं होतं. पण एका अर्थी ते बरं झालं. एखादं गाणं ऐकव, असं सांगितल्यावर आपला खेळ थांबवून आता गाणं गाऊन समोरच्याला इम्प्रेस करायला पाहिजे, आपलं गाणं चांगलं व्हायला पाहिजे.. असे विचार मनात यायचे. यातला गमतीचा भाग सोडला तर त्यामुळंच संगीत, त्यातली आवड-निवड आणि त्याविषयी विचार करणं ही प्रोसेस सतत चालू होती.
लोकसंगीत प्रिय
अभिजात संगीतापेक्षा लोकसंगीताचा बाज मला आवडला. त्यातला बंडखोरपणा भावला. तो अधिक जवळचा-आपलासा वाटला. संगीताच्या साहाय्यानं ते जणू संवादच साधतात. त्यामुळं एक्स्प्रेसिव्ह, गोड, हवं तिथं अग्रेसिव्हही असतं. त्यातल्या भावना, साधेपणा, सच्चेपणा मनाला स्पर्शून जातो. शहरात हे सगळं ऐकायला-शिकायला मिळालं नसतं. त्यादृष्टीनं हा एक मोठा खजिनाच मला गवसला. लोकसंगीताचा आधिक्यानं वापर मी संगीतात केला. लोकसंगीताविषयी आमच्या कुटुंबात नकारार्थी भावना उमटलेली नाहीये. ‘राजुरकर खानदान में क्रांती हो रही हैं’, असं असूनही अजूनही हार्मोनियम शिकलीस का नाही, असं मला विचारलं जातं.. रिबेल करायला निघाले होते, त्यात शास्त्रीय संगीत आणि लोकसंगीतातल्या गाण्यांतली मजा कळली आणि ते अधिक खोलपणं समजून घेता आलं.
जरा शांत बस
चित्रपटांची निवड
सूर आणि शब्द महत्त्वाचे
पंजाबी गाण्याची मजा काही औरच..
मराठीसाठी अजून वेळ आहे.
आपल्याकडं अजय-अतुलनी खूप काम केलंय. फक्त फिरून केलंय, असं नाही. थोडं दूर राहिलं तर आपल्याला हे काम करायचंय, ही भावना मनात राहते. मोठमोठय़ा गायकांनाही अमुक एक काम करायची इच्छा असते. पण त्यासाठीची योग्य संधी नि काळ येईपर्यंत थांबावं लागतं. तशी मी थांबल्येय..
थ्रिलिंग एक्सपिरिअन्स
‘बहुत खूब’ म्हणून गाणं केलं होतं ‘वासेपूर’साठी. तिथल्या मुसहरांच्या गावात गेलो होतो. हे गरीब आणि अशिक्षित शेतकरी उंदीर मारून खातात. गावात गेल्यावर मुलांचा घोळका आमच्या मागं लागला होता. तिथं २० मिनिटांचं सेशन रेकॉìडग केलं. धक्काबुक्की चालली होती. त्यातल्या काही मुलांची नाकं गळत होती, कुणी रडत होतं.. ते सगळे आवाज रेकॉर्ड केले. त्यांच्या ताना-बोलणं हे सगळं रेकॉर्ड केलं. हे रेकॉर्डिग हा एक स्वीटेस्ट एक्सपिरियन्स होता.
‘काला रे’ची जादू
पंजाबी संगीत ऐकायला कडक असंच आहे, आधी असं वाटायचं. पण त्यातही गोड संगीत आहे. टेम्पोवरही आहे. रागांवर आधारित आहे. नोटस् मिळून त्यांचं गाणं होतं. त्यांचा मरासिमपणा-निर्वासितपणा त्यातून डोकावतो. त्यांचा मारधाडीचा-पॅशनेट स्वभाव दिसतो. तर बिहारी संगीतात तिथली माणसं इतरत्र कामाला जायची त्या अनुषंगानं परदेसिया वगरे विषय येतात. तिथल्या माणसांचं दु:ख असतं, हे तिनं सोदाहरण दाखवून दिलं.
प्रवासाने खूप काही शिकवलंय..
प्रत्येक गाण्याच्या आधी थोडीशी भीती वाटते. आपण जे करतोय ते रसिकांना आवडेल का, हे आपण काय करतोय, असे विचार मनात येतात. मग गाणं होता होता हे काही तरी छान आकारास आलंय हे कळतं नि बरं वाटतं. व्होकल कािस्टगमध्ये सगळ्यात जास्त आनंद मिळतो. संगीतासाठी खूप फिरल्यामुळं निरनिराळे आवाज मी ऐकलेत. अगदी घाबरलेला आवाज, पान खाणारा आवाज आदींतही गोडवा आहे. विशेषत: आपल्या देशात वर्ल्ड म्युझिक आहे. बाहेरच्या देशातल्या लोकांना ते कळलं तर ते नक्कीच हे आवाज आपलेसे करतील. कर्नाटकातल्या येलापूरमध्ये आफ्रिकन जमातीतले काही सिद्दी लोक राहतात. त्यांच्यासोबत रेकॉर्ड केलं. त्यांचा आवाज आणि ऱ्हिदमसेन्स भारी आहे. त्यांनी मनात आणलं तर ते जगाला शिकवू शकतात. ते गाताना-वाजवताना एक आफ्रिकन फील येतो. ते गाणं दुर्गाने गायलंय. दुर्गा ही आंध्रमधल्या एका आदिवासी जमातीतली मुलगी. ती ट्रेनमध्ये गाते. ती कर्कश गात असली तरी सुंदर गाते.
डिसिजन मेकर
ओय लक्कीचं ‘तू राजा की’ गाणं टीनएज मुलांवर चित्रित होणार होतं. लहान मुलं भेटली होती. ‘रागिनी’मध्ये लहान मुलांकडून गाऊन घेतलं जातं. टीनएजमध्ये त्यांच्याकडून गाणं तयार करून घेतलं जातं. या गाण्याच्या रचनेनुसार बालगायकाची निवड केली. संगीत करताना दिग्दर्शकाचा हस्तक्षेप नेहमीच असतो असं नाही. या गाण्याच्या वेळी दिवाकरनी स्ट्रेन काही वेळा चांगला वाटतो, असं सांगितलं होतं. ते मी ऐकलं. सिनेमॅटिकली ते चांगलं वाटतं. मी त्यांच्याकडून खूप गोष्टी शिकल्येय.
तंत्रज्ञानाने क्रांती केलीय..
चंदा रे माझ्या जवळचं गाणं..
माझ्या आवडीची अशी खूप गाणी आहेत. त्यातही ‘चंदा रे’ हे गाणं खूप स्वीट गाणं आहे.. एकदम मेलोडिक.. काय त्याची अरेंजमेंट आहे. काय त्यावर प्रभूदेवानं डान्स केलाय.. सूर वगरे सुंदर आहेत.. तसं गाणं करायचंय. तशी डाइव्ह मारायचेय.
‘सुपरचोर’ आणि ‘जुगनी’चं रेकॉìडग एकत्र होत होतं. दिलबहार हे गायक निरक्षर होते. पण त्यांची एक अट होती की, त्यांना वाचता येत नाही, हे कुणाला सांगायचं नाही. तालमीच्या वेळी इतर जण मला सांगायचे, त्यांना लिहून दे, मी आपलं, पाठ करू दे, म्हणायचे. तिकडं देशराजजींची दुसरी तऱ्हा. त्यांना वाचता येत होतं. ते वाचून पाठ करत. पण वयोमानामुळं थोडं विसरूनही जात. रेकॉìडगच्या दिवशी दिवाकरचे आई-वडीलही आले होते. पहिलं रेकॉìडग दिलबहारचं झालं. लंचनंतर देशराजना बोलवायला गेले तर ते झोपले होते. उठवल्यावर ते म्हणतात कसे, आत्ताच तर जेवलो. आता दोन तास गाणं शक्य नाही.. यावर मी अवाक झाले. दिवाकरनं ते समजून घेतलं.
प्रत्येक काळाशी संगीत बांधलेलं आहे..
काही वर्षांपूर्वीचं संगीत सुश्राव्य आहे, असं म्हटलं जातं. पुढच्या पन्नास वर्षांतलं संगीत तेवढंच परिणामकारी असेल का, असा प्रश्न प्रेक्षकांतून विचारला गेला. त्यावर स्नेहानं ‘असेल,’ असं उत्स्फूर्त उत्तर दिलं. काळानुसार काही गोष्टी बदलतात, काही तशाच राहतात. तंत्रज्ञानामुळं माणूसकीवर काही परिणाम होईल का, हा आधुनिकीकरणात पडलेला प्रश्न कायम असला तरी माणूसकी अजूनही कायम आहे. आपली बोलण्याची ढब बदलल्ये, त्याचं प्रतिबिंब गाण्यांत पडलेलं दिसतंय. म्हणून आताची एकमेकांशी संवाद साधण्याची स्टाइल पुढं जाऊन कदाचित कालबा ठरेल. पण संवादीपणा कायम राहील.
काळाशी बांधलं जाणं ही गोष्ट सगळीकडंच होते. नॉस्टेल्जिया असतोच. हल्लीच्या संगीतात दम नाही, हे काय गाणं आहे का, असं नौशाद म्हणाले होते. ते असं बोलले तर त्यांना तो अधिकार आहे. त्यांनी त्यांच्या काळात एकदम ग्रेट म्युझिक दिलंय. कालानुरूप संगीत दिलंय. एक उदाहरण देते- मी सध्या माझ्या वयाच्या किंवा थोडय़ा मोठय़ा वयाच्या ग्रुपसोबत काम करत्येय. आमचं टय़ुनिंग जमतं. पुढं १५-२० वर्षांनी माझ्यापेक्षा लहान वयाच्या ग्रुपसोबत काम केलं तर ते सगळ्या गोष्टी माझ्याशी शेअर करणार नाहीत. टय़ुनिंग जमेल असं नाही..
भूषण चव्हाण
गार्गी बागडे
प्रज्ञा शिंदे
कार्यक्रम खूपच अप्रतिम झाला. एखाद्या गाण्याच्या प्राथमिक अवस्थेपासून ते त्याच्या फायनल टचपर्यंत जे काही काम करावं लागतं, ते स्नेहाकडून कळलं. आगळंवेगळं संगीत तयार करण्यासाठी किती चिकाटी, संशोधन, त्या त्या ठिकाणची संस्कृती जाणून घेणं आवश्यक आहे. संगीतात सतत नवनवीन प्रयोग करत राहिल्यानं नवीन प्रतिकृती साध्य होते, असं म्हणणं वावगं ठरणार नाही. या कार्यक्रमानंतर महिला वर्गात या फिल्डविषयीची उत्सुकता वाढली असेल.
– सत्यजित राऊत
अजिंक्य म्हाडगुत
– सानिका कुसुरकर
योगिता खरात
– दीपा गायकवाड
प्रसाद बाबर
ओमकार जुवेकर
प्राची कोकिळ
तेजस्विनी कोटलगी
– विनायक तळेकर
इंदोरी गायकी..
मुंबई आणि मी
पाचवीत असताना स्नेहा घरच्यांसोबत मुंबईला आली होती. दादरला काकूकडे उतरली होती. तिथं जाताना ती पोस्टर पाहत होती तिथंच उभी राहिली. भरपूर शोधाशोध झाल्यावर दीड तासानं ती तिथंच चित्रपटाचं पोस्टर पाहत उभी असलेली आढळली. ती सापडल्यावर आईचं आनंदानं रडणं आणि काकूचे प्रेमाचे धपाटे मिळाले होते. नंतर एस्सेल वर्ल्डला जाताना ट्रेनमध्ये बाबांची चुकामूक झाली होती. असे बरेच ‘हरवले-गवसले’चे प्रसंग घडल्यानं तिला मुंबई आवडली नव्हती. पण पुढं मुंबईला शिफ्ट झाल्यावर इथल्या जीवनानुभवांनी तिला केव्हाच आपलंसं केलं नि मुंबई आवडायला लागली.
गायिका व्हायचं होतं?
गायिका व्हायचं होतं की संगीतकार? यावर मिश्कीलपणं ती म्हणाली की, ‘त्यांना मला गायिका करायचं होतं.. मला फक्त गाणी आणि ती गाणाऱ्यांच्या स्टाइलबद्दल उत्सुकता असायची. त्या वेळी काही स्पर्धात्मक म्युझिक शो चालू होत होते. त्यात सहभागी होण्यासाठी खूप प्रॅक्टिस करायचे. पण त्यातून काही निष्पन्न झालं नाही. रियाज करून पुढं यात करिअर करण्यासाठी घरातल्यांचं थोडं प्रेशर होतं. असा रियाज करून शाळेत परफॉर्म करत असे, तेव्हा बाईंकडून नेहमीच ‘आगे बढो’चं प्रोत्साहन मिळत असे.’
स्नेहाचं कुटुंब ती अकरावीत असताना मुंबईला शिफ्ट झालं. तेव्हा तिच्या डोक्यात आíकटेक्ट व्हायचं होतं. कारण तिचे वडील इंजिनीअर. भावंडं इंजिनीअर-डॉक्टर. पण नंतर अॅनिमेशनचा कोर्स करता करता तिला वाटलं की, हे आपण पूर्ण वेळ करू शकणार नाही. सतत कॉम्युटरवर बसून सलगपणं काम करणं जमणार नाही. मग ज्यात रस नाही त्या अभ्यासक्रमात पुढं परदेशात वगरे जाऊन पसे का फुकट घालवेत, असं तिला वाटलं नि ती आर्ट डिरेक्शनकडे वळली.
माझी गाणी ऐका..
व्होकल ट्रेनिंग घेऊन मी गायिका होईन, असं घरी सांगितलं होतं. अॅनिमेशन आणि आर्ट डिरेक्शन मला अपील झालं नाही. ते व्यक्त करतानाही डोक्यात टय़ून्सच चालू असायच्या. अशा रीतीनं म्युझिक अपील झालं. जे काही आवडलं, त्यांचं लगेच कॉम्पोझिशन बनवलं. या आठ महिन्यांच्या ट्रेिनगमध्ये मी वॉकमनवर टय़ून्स रेकॉर्ड करत होते. आपल्या हातात काही तरी आहे, हे जाणवलं. करिअर करायचं तर बॉलिवूडमध्ये जायला पाहिजे, हे मनाशी ठरवलं. तिग्मांशू धुलियांना फोन केला. ‘सिनेमांसाठी गाणी करायचेत. मी तुम्हाला माझी गाणी ऐकवते,’ सांगितलं. त्यांनी मला भेटायला बोलावलं. गाणी ऐकून त्यांनी काम दिलं. त्यानंतर एक शीर्षकगीतही करून दिलं. पण दुर्दैवाने ती रिलीज झाली नाही. हे होतं माझं बॉलिवूडचं पहिलं काम. पण ते कुणाला माहीतच नाही. त्यानंतर माझी बॉलिवूडमध्ये एंट्री झाली ती वेगळ्याच सिनेमातून.
असा होता दिलबहार..
‘सुपरचोर’ आणि ‘जुगनी’चं रेकॉìडग एकत्र होत होतं. दिलबहार हे गायक निरक्षर होते. पण त्यांची एक अट होती की, त्यांना वाचता येत नाही, हे कुणाला सांगायचं नाही. तालमीच्या वेळी इतर जण मला सांगायचे, त्यांना लिहून दे, मी आपलं, पाठ करू दे, म्हणायचे. तिकडं देशराजजींची दुसरी तऱ्हा. त्यांना वाचता येत होतं. ते वाचून पाठ करत. पण वयोमानामुळं थोडं विसरूनही जात. रेकॉìडगच्या दिवशी दिवाकरचे आई-वडीलही आले होते. पहिलं रेकॉìडग दिलबहारचं झालं. लंचनंतर देशराजना बोलवायला गेले तर ते झोपले होते. उठवल्यावर ते म्हणतात कसे, आत्ताच तर जेवलो. आता दोन तास गाणं शक्य नाही.. यावर मी अवाक झाले. दिवाकरनं ते समजून घेतलं.
यश आणि पैसा
संगीतात करिअर करण्याचा विचार ती करू लागली तेव्हा संगीतात करिअर करताना हे काही केवळ करिअर नाहीये, तर हे त्याहीपेक्षा निराळं काही तरी आहे. त्यात खूप डेप्थ आहे, असं जाणवत गेलं. कारण करिअर म्हणजे एक डेसिग्नेशन मिळालं, फिल्म मिळाली. यश मिळालं नि पसा कमवायला सुरुवात झाली. आपली एक लाइफस्टाइल तयार होणं वगरे. पण या चौकटीच्या पल्याड जाऊन संगीताचा विचार केला तर आपल्या आत दडलेल्या सूर-तालाचा शोध घ्यायला हवा. स्वरांशी संधान बांधायला हवं.. हे विचार मनात घोळत असताना लहानपणी ऐकलेल्या-गायलेल्या संगीताच्या सुरांची शिदोरी सोबत होतीच. इंदोरला असताना संगीत गाणं-ऐकणं हे थोडं जबरदस्तीनं झालं होतं. पण एका अर्थी ते बरं झालं. एखादं गाणं ऐकव, असं सांगितल्यावर आपला खेळ थांबवून आता गाणं गाऊन समोरच्याला इम्प्रेस करायला पाहिजे, आपलं गाणं चांगलं व्हायला पाहिजे.. असे विचार मनात यायचे. यातला गमतीचा भाग सोडला तर त्यामुळंच संगीत, त्यातली आवड-निवड आणि त्याविषयी विचार करणं ही प्रोसेस सतत चालू होती.
लोकसंगीत प्रिय
अभिजात संगीतापेक्षा लोकसंगीताचा बाज मला आवडला. त्यातला बंडखोरपणा भावला. तो अधिक जवळचा-आपलासा वाटला. संगीताच्या साहाय्यानं ते जणू संवादच साधतात. त्यामुळं एक्स्प्रेसिव्ह, गोड, हवं तिथं अग्रेसिव्हही असतं. त्यातल्या भावना, साधेपणा, सच्चेपणा मनाला स्पर्शून जातो. शहरात हे सगळं ऐकायला-शिकायला मिळालं नसतं. त्यादृष्टीनं हा एक मोठा खजिनाच मला गवसला. लोकसंगीताचा आधिक्यानं वापर मी संगीतात केला. लोकसंगीताविषयी आमच्या कुटुंबात नकारार्थी भावना उमटलेली नाहीये. ‘राजुरकर खानदान में क्रांती हो रही हैं’, असं असूनही अजूनही हार्मोनियम शिकलीस का नाही, असं मला विचारलं जातं.. रिबेल करायला निघाले होते, त्यात शास्त्रीय संगीत आणि लोकसंगीतातल्या गाण्यांतली मजा कळली आणि ते अधिक खोलपणं समजून घेता आलं.
जरा शांत बस
चित्रपटांची निवड
सूर आणि शब्द महत्त्वाचे
पंजाबी गाण्याची मजा काही औरच..
मराठीसाठी अजून वेळ आहे.
आपल्याकडं अजय-अतुलनी खूप काम केलंय. फक्त फिरून केलंय, असं नाही. थोडं दूर राहिलं तर आपल्याला हे काम करायचंय, ही भावना मनात राहते. मोठमोठय़ा गायकांनाही अमुक एक काम करायची इच्छा असते. पण त्यासाठीची योग्य संधी नि काळ येईपर्यंत थांबावं लागतं. तशी मी थांबल्येय..
थ्रिलिंग एक्सपिरिअन्स
‘बहुत खूब’ म्हणून गाणं केलं होतं ‘वासेपूर’साठी. तिथल्या मुसहरांच्या गावात गेलो होतो. हे गरीब आणि अशिक्षित शेतकरी उंदीर मारून खातात. गावात गेल्यावर मुलांचा घोळका आमच्या मागं लागला होता. तिथं २० मिनिटांचं सेशन रेकॉìडग केलं. धक्काबुक्की चालली होती. त्यातल्या काही मुलांची नाकं गळत होती, कुणी रडत होतं.. ते सगळे आवाज रेकॉर्ड केले. त्यांच्या ताना-बोलणं हे सगळं रेकॉर्ड केलं. हे रेकॉर्डिग हा एक स्वीटेस्ट एक्सपिरियन्स होता.
‘काला रे’ची जादू
पंजाबी संगीत ऐकायला कडक असंच आहे, आधी असं वाटायचं. पण त्यातही गोड संगीत आहे. टेम्पोवरही आहे. रागांवर आधारित आहे. नोटस् मिळून त्यांचं गाणं होतं. त्यांचा मरासिमपणा-निर्वासितपणा त्यातून डोकावतो. त्यांचा मारधाडीचा-पॅशनेट स्वभाव दिसतो. तर बिहारी संगीतात तिथली माणसं इतरत्र कामाला जायची त्या अनुषंगानं परदेसिया वगरे विषय येतात. तिथल्या माणसांचं दु:ख असतं, हे तिनं सोदाहरण दाखवून दिलं.
प्रवासाने खूप काही शिकवलंय..
प्रत्येक गाण्याच्या आधी थोडीशी भीती वाटते. आपण जे करतोय ते रसिकांना आवडेल का, हे आपण काय करतोय, असे विचार मनात येतात. मग गाणं होता होता हे काही तरी छान आकारास आलंय हे कळतं नि बरं वाटतं. व्होकल कािस्टगमध्ये सगळ्यात जास्त आनंद मिळतो. संगीतासाठी खूप फिरल्यामुळं निरनिराळे आवाज मी ऐकलेत. अगदी घाबरलेला आवाज, पान खाणारा आवाज आदींतही गोडवा आहे. विशेषत: आपल्या देशात वर्ल्ड म्युझिक आहे. बाहेरच्या देशातल्या लोकांना ते कळलं तर ते नक्कीच हे आवाज आपलेसे करतील. कर्नाटकातल्या येलापूरमध्ये आफ्रिकन जमातीतले काही सिद्दी लोक राहतात. त्यांच्यासोबत रेकॉर्ड केलं. त्यांचा आवाज आणि ऱ्हिदमसेन्स भारी आहे. त्यांनी मनात आणलं तर ते जगाला शिकवू शकतात. ते गाताना-वाजवताना एक आफ्रिकन फील येतो. ते गाणं दुर्गाने गायलंय. दुर्गा ही आंध्रमधल्या एका आदिवासी जमातीतली मुलगी. ती ट्रेनमध्ये गाते. ती कर्कश गात असली तरी सुंदर गाते.
डिसिजन मेकर
ओय लक्कीचं ‘तू राजा की’ गाणं टीनएज मुलांवर चित्रित होणार होतं. लहान मुलं भेटली होती. ‘रागिनी’मध्ये लहान मुलांकडून गाऊन घेतलं जातं. टीनएजमध्ये त्यांच्याकडून गाणं तयार करून घेतलं जातं. या गाण्याच्या रचनेनुसार बालगायकाची निवड केली. संगीत करताना दिग्दर्शकाचा हस्तक्षेप नेहमीच असतो असं नाही. या गाण्याच्या वेळी दिवाकरनी स्ट्रेन काही वेळा चांगला वाटतो, असं सांगितलं होतं. ते मी ऐकलं. सिनेमॅटिकली ते चांगलं वाटतं. मी त्यांच्याकडून खूप गोष्टी शिकल्येय.
तंत्रज्ञानाने क्रांती केलीय..
चंदा रे माझ्या जवळचं गाणं..
माझ्या आवडीची अशी खूप गाणी आहेत. त्यातही ‘चंदा रे’ हे गाणं खूप स्वीट गाणं आहे.. एकदम मेलोडिक.. काय त्याची अरेंजमेंट आहे. काय त्यावर प्रभूदेवानं डान्स केलाय.. सूर वगरे सुंदर आहेत.. तसं गाणं करायचंय. तशी डाइव्ह मारायचेय.
‘सुपरचोर’ आणि ‘जुगनी’चं रेकॉìडग एकत्र होत होतं. दिलबहार हे गायक निरक्षर होते. पण त्यांची एक अट होती की, त्यांना वाचता येत नाही, हे कुणाला सांगायचं नाही. तालमीच्या वेळी इतर जण मला सांगायचे, त्यांना लिहून दे, मी आपलं, पाठ करू दे, म्हणायचे. तिकडं देशराजजींची दुसरी तऱ्हा. त्यांना वाचता येत होतं. ते वाचून पाठ करत. पण वयोमानामुळं थोडं विसरूनही जात. रेकॉìडगच्या दिवशी दिवाकरचे आई-वडीलही आले होते. पहिलं रेकॉìडग दिलबहारचं झालं. लंचनंतर देशराजना बोलवायला गेले तर ते झोपले होते. उठवल्यावर ते म्हणतात कसे, आत्ताच तर जेवलो. आता दोन तास गाणं शक्य नाही.. यावर मी अवाक झाले. दिवाकरनं ते समजून घेतलं.
प्रत्येक काळाशी संगीत बांधलेलं आहे..
काही वर्षांपूर्वीचं संगीत सुश्राव्य आहे, असं म्हटलं जातं. पुढच्या पन्नास वर्षांतलं संगीत तेवढंच परिणामकारी असेल का, असा प्रश्न प्रेक्षकांतून विचारला गेला. त्यावर स्नेहानं ‘असेल,’ असं उत्स्फूर्त उत्तर दिलं. काळानुसार काही गोष्टी बदलतात, काही तशाच राहतात. तंत्रज्ञानामुळं माणूसकीवर काही परिणाम होईल का, हा आधुनिकीकरणात पडलेला प्रश्न कायम असला तरी माणूसकी अजूनही कायम आहे. आपली बोलण्याची ढब बदलल्ये, त्याचं प्रतिबिंब गाण्यांत पडलेलं दिसतंय. म्हणून आताची एकमेकांशी संवाद साधण्याची स्टाइल पुढं जाऊन कदाचित कालबा ठरेल. पण संवादीपणा कायम राहील.
काळाशी बांधलं जाणं ही गोष्ट सगळीकडंच होते. नॉस्टेल्जिया असतोच. हल्लीच्या संगीतात दम नाही, हे काय गाणं आहे का, असं नौशाद म्हणाले होते. ते असं बोलले तर त्यांना तो अधिकार आहे. त्यांनी त्यांच्या काळात एकदम ग्रेट म्युझिक दिलंय. कालानुरूप संगीत दिलंय. एक उदाहरण देते- मी सध्या माझ्या वयाच्या किंवा थोडय़ा मोठय़ा वयाच्या ग्रुपसोबत काम करत्येय. आमचं टय़ुनिंग जमतं. पुढं १५-२० वर्षांनी माझ्यापेक्षा लहान वयाच्या ग्रुपसोबत काम केलं तर ते सगळ्या गोष्टी माझ्याशी शेअर करणार नाहीत. टय़ुनिंग जमेल असं नाही..
भूषण चव्हाण
गार्गी बागडे
प्रज्ञा शिंदे
कार्यक्रम खूपच अप्रतिम झाला. एखाद्या गाण्याच्या प्राथमिक अवस्थेपासून ते त्याच्या फायनल टचपर्यंत जे काही काम करावं लागतं, ते स्नेहाकडून कळलं. आगळंवेगळं संगीत तयार करण्यासाठी किती चिकाटी, संशोधन, त्या त्या ठिकाणची संस्कृती जाणून घेणं आवश्यक आहे. संगीतात सतत नवनवीन प्रयोग करत राहिल्यानं नवीन प्रतिकृती साध्य होते, असं म्हणणं वावगं ठरणार नाही. या कार्यक्रमानंतर महिला वर्गात या फिल्डविषयीची उत्सुकता वाढली असेल.
– सत्यजित राऊत
अजिंक्य म्हाडगुत
– सानिका कुसुरकर
योगिता खरात
– दीपा गायकवाड
प्रसाद बाबर
ओमकार जुवेकर
प्राची कोकिळ
तेजस्विनी कोटलगी
– विनायक तळेकर