रस्ते का माल, जिणे बेहाल

* बोरिवली स्थानक परिसराची घुसमट
कपडे, चपला, पर्सेस, बॅगा, भाजीपाला, फळे, भांडीकुंडी अशा ‘संसारोपयोगी’ वस्तूंच्या भाऊगर्दीत बोरिवली रेल्वे स्थानकाचा परिसर घुसमटून गेला आहे. बोरीवलीचा फेरीवाल्यांचा प्रश्न हा बहुतेककरून रेल्वे स्थानकाच्या आसपासच घुटमळतो. महत्त्वाचे म्हणजे इथले रस्ते आणि पदपथ कुठेच धड नाहीत. रस्ता आणि पदपथामधील फरकच ओळखू येत नाही. पाणीपुरी, सॅण्डविच आदी खाद्यपदार्थाच्या गाडय़ा आणि या खाद्यपदार्थावर ताव मारण्यासाठी जमलेल्या खवय्यांमुळे गर्दीत आणखीच भर पडते. सध्या स्थानकालगत स्वामी विवेकानंद मार्गावर दुरूस्ती सुरू आहे. त्यामुळे, तर आता हा परिसर म्हणजे चक्रव्यूहच बनला आहे. फेरीवाल्यांनी स्थानक परिसरातील जवळपास सर्वच बसस्टॉपवर बस्तान बसविले आहे. हे चित्र दिवसाच्या कोणत्याही वेळेस कायम असते. सायंकाळच्या सुमारास गर्दीचा कहर झालेला असताना तर बसची रांग कुठली आणि फेरीवाल्यांकडे खरेदी करण्यासाठी आलेले ग्राहक कोणते हेच समजत नाही. हे सगळे स्थानकासमोरील पोलीस ठाण्याच्या नाकावर टिच्चून होते, हे विशेष. चारकोप, गोराई या ठिकाणी जाणाऱ्या बसस्टॉपच्या बाजूलाच हे पोलीस ठाणे आहे. पण पोलीस ठाण्यात जाणाऱ्या अधिकाऱ्यांनाच मोठय़ा मुश्कीलीने तेथून फेरीवाल्यांच्या गर्दीतून रस्ता काढावा लागतो तेथे पोलीस सामान्यांच्या मदतीसाठी फेरीवाल्यांना हटवतील, कोणी ‘ढोबळे’ येथे येईल, असे स्वप्नसुद्धा कधी बोरिवलीकरांना पडत नाही.

* चेंबूर : पदपथ शिल्लकच नाही
चेंबूर पूर्व, मानखुर्द, या रेल्वेस्थानकांबाहेर पदपथ शिल्लकच राहिलेला नाही. पोलिसांच्या बिट चौक्या, महापालिकेची कार्यालये यांनाही फेरीवाल्यांचा विळखा पडलेला आहे. रस्ता अरुंद आणि पदपथ शिल्लक नाही, मग चालायचे कुठून, असा सवाल गार्गी त्रिपाठी यांनी केला. फेरीवाल्यांसाठी राखीव ठेवलेल्या जागेवर फेरीवाले औषधालाही दिसत नाहीत. त्यामुळे त्या जागेचा वापर लोक पार्किंगसाठी करतात. यासंबधी महापालिकेने माहितीच्या अधिकाराखाली दिलेल्या उत्तरामध्ये रेल्वे स्थानका बाहेरील परीसर फेरीवाला मुक्त नसतो असे म्हटले आहे. २००३ साली सर्वोच्च न्यायालयाच्या आदेशानुसार रेल्वे स्थानकापासून १५० मीटपर्यंतचा परिसर फेरीवालामुक्त आहे का, असे माहितीच्या अधिकाराखाली पालिकेला विचारण्यात आल्यानंतर पालिकेने त्यावर ‘हा परिसर फेरीवालामुक्त नसतो.’ असे स्पष्ट उत्तर दिले आहे. फेरीवाले पदपथावर तर कब्जा करतातच; पण पाण्याची आणि वीजेचीही चोरी करतात, असे सामाजिक कार्यकर्ते हेमंत भास्कर यांनी सांगितले. तर अर्थिक हितसंबधामुळे फेरीवाल्यांना स्थानिक लोकप्रतिनिधी आणि पोलीस सरंक्षण पुरवित असल्याचा आरोप सामाजिक कार्यकर्ते ऋषिकेश सामंत यांनी          केला.

सर्वोच्च न्यायालय काय म्हणते
* रस्त्यावर फेरीवाल्यांना व्यवसाय करता येणार नाही
*  रस्त्याच्या दोन्ही बाजूला पदपथ असल्यास आणि तो दीड मीटरपेक्षा रुंद असल्यास फक्त एकाच बाजूच्या पदपथावर एक बाय एक मीटर क्षेत्रातच (फक्त) फेरीवाल्यांना व्यवसायाला मुभा
*  टेबल, स्टँड, हातगाडी, गाडी किंवा काहीही सांगाडा उभारता येणार नाही
*  शिजविलेले खाद्यपदार्थ, फळांचे तुकडे, ज्यूस विकता येईल, खाद्यपदार्थ शिजविण्यास मनाई
*  सकाळी ७ ते रात्री १० या वेळेतच व्यवसाय
*  परवान्यावर छायाचित्र लावून तो गळ्यात घालून स्वत: व्यवसाय करण्याची अट
*  महापालिकेचे शुल्क भरण्याची अट, मात्र तो व्यवसायाचा परवाना नाही
*  शाळा, रुग्णालये, प्रार्थनास्थळांपासून १०० मीटर परिसरात तसेच पालिका मंडईपासून १५० मीटर परिसरात मनाई.