केवळ दहावी व बारावीच्याच नव्हे तर शालेय शिक्षण घेणाऱ्या केजी टू आठवीपर्यंतच्या विद्यार्थ्यांच्या मानगुटीवर दप्तराबरोबरच खाजगी शिकवणी वर्गाचे ओझे दिले जात असल्याने मुलांचे बालपण हिरावून घेतले जात असल्याचा सार्वत्रिक अनुभव आहे.
दप्तरांच्या ओझ्यांनी आधीच बालपण हिरावलेले विद्यार्थी आता शिकवणी वर्गासाठीसाठीही धडपड करताना दिसतात. गेल्या महिन्यात २६ जूनपासून शाळा सुरू झाल्या. पाठीवर दप्तराचे ओझे, त्यात खूप सारी पुस्तके व वह्य़ा, एका हातात डब्बा असलेली बास्केट आणि दुसऱ्या हातात वॉटरबॅग असे स्वत:च्या जीवापेक्षा जास्त ओझे घेऊन हे विद्यार्थी शाळेत ये-जा करताना दिसतात. मात्र, उर्वरित वेळेतही विद्यार्थ्यांनी घरी मोकळे राहण्यापेक्षा शिकवणी वर्गात जावून वेळ घालवावा, असा पालकांचा आग्रह असतो. याशिवाय अभ्यासाचे वेगळे ओझे लहान मुलांच्या मानगुटीवर बसवण्यात आले आहे. गृहपाठ आणि शिकवणी वर्गाची वेगळीच काळजी विद्यार्थ्यांना वाहावी लागत आहे. राज्य माध्यमिक शिक्षण मंडळापेक्षाही सीबीएसईच्या विद्यार्थ्यांचे ओझे जास्त आहे. पहिलीच्या विद्यार्थ्यांच्या पुस्तकांची संख्या २० आहे. जेव्हा की विद्यार्थी तिसरीत असेल तर त्याच्या पुस्तकांची संख्या २५ आहे. सहावीत शिकणाऱ्या विद्यार्थ्यांच्या बॅगेत २६ पुसत्के आणि वह्य़ा दिसतात.
दप्तराला पाठीवर लटकवल्यानंतर विद्यार्थी वाकतात. दोन्ही हात टिफिन बॉक्सची बास्केट व पाण्याच्या बाटलीने बांधलेले असताना त्या सर्व वस्तू सावरत विद्यार्थी ऑटो, बस पकडतात. ऑटो, बस किंवा व्हॅनमध्येही अशी काही गर्दी असते की पाठीवरचे ओझे काढून ते त्याच ठिकाणी ठेवायला जागा नसते. एकमेकांच्या अंगावर वस्तू ठेवणे किंवा त्या एकमेकांना लागणे आणि त्यातून उद्भवणारी भांडणे हा आणखी वेगळाच प्रकार असतो. पाठीवरील ओझ्याने पाठ का दुखेना पण, पुस्तके कमी व्हायचे नाव घेत नसल्याचे चित्र आहे. काही शाळांमध्ये गृहपाठासाठी वेगळा तास ठेवण्यात आला आहे. खेळासाठी दिवस निश्चित करण्यात आला आहे. मात्र, शिक्षकाची करडी नजर विद्यार्थ्यांवर असल्याने गणिताच्या तासाप्रमाणेच खेळाचा तास असतो.
वेगवेगळ्या प्रकाशनाची पुस्तके
सीबीएसईच्या स्कूलमध्ये वेगवेगळ्या प्रकाशकाची व लेखकांची पुस्तके अनिवार्य आहेत. काही शाळांमध्ये एकाच विषयाची तीन वेगवेगळ्या लेखकाची पुस्तके विद्यार्थ्यांच्या दप्तरात सापडतात. कारण शाळाच अशा लेखकांची नावे विद्यार्थ्यांसाठी सक्तीची करतात. कारण प्रकाशक किंवा लेखकांचे कमिशन शाळांच्या अध्यक्ष, सचिव किंवा मुख्याध्यापकांपर्यंत जात असते. त्या तुलनेत एनसीआरटीईची पुस्तके खूप कमी ठिकाणी पहावयास मिळतात. एकाच विषयाच्या एकापेक्षा जास्त पुस्तकाने विद्यार्थ्यांचे ओझे वाढते.
डे बोर्डिग टिफिन
अनेक शाळांनी ‘डे बोर्डिग’सारखे प्रकार सुरू केले आहेत. सकाळी ९ ते सायंकाळी पाचपर्यंत मुलांना शाळेतच राहावे लागते. माध्यान्ह भोजन योजनेंतर्गत विद्यार्थ्यांना शाळेतच खायला मिळते. मात्र, डे बोर्डिगच्या विद्यार्थ्यांना सकाळच्या नास्त्याबरोबर दुपारच्या जेवणाचा डब्बाही सोबत ठेवावा लागतो. त्याचेही वेगळे ओझे आहेच. पालक मुलांच्या आनंदासाठी तेही करतात. मुलापासून सुटका किंवा चिंता करण्याची गरज पडणार नाही. मुल नऊ ते पाच सुरक्षित राहील, अशी पालकांची भावना असते.
