आहारवेद: रुचीवर्धक मोसंबी

आजारी रुग्ण पटकन बरा व्हावा, यासाठी प्रत्येकाच्या आठवणीत असणारे फळ म्हणजे मोसंबी होय. चेंडूच्या आकाराच्या गोलाकार मोसंबीला मराठीत ‘मोसंबी’, हिंदीमध्ये ‘मुसंबी’, संस्कृतमध्ये ‘मिस्टा निम्बुका’ आणि इंग्रजीमध्ये ‘स्वीट लाईम’, तर शास्त्रीय भाषेत ‘सिट्रस लिमेटा’ (Citrus Limetta) या नावाने ओळखले जाते.

मोसंबी ही रुटेसी कुळातील आहे. देशातल्या मध्यप्रदेश, पंजाब, आसाम, तर महाराष्ट्रातल्या पुणे, अहमदनगर, खानदेश, नागपूर या भागात मोसंबीची लागवड केली जाते. मोसंबीच्या नवेल, जर्मेका व भाल्टा अशा तीन प्रकारच्या जाती आहेत. मोसंबी हे लिंबाच्या जातीचे फळ असून, ते लिंबापेक्षा अनेक पटींनी मोठे आहे. तसेच मोसंबीचा स्वाद हा संत्र्यापेक्षाही गोड असतो. मोसंबीचा रंग हा हिरवट, पिवळसर असतो.

औषधी गुणधर्म :

आयुर्वेदानुसार : मोसंबी मधुर आम्ल रसाची, शीतल, स्वादिष्ट, दीपक, पाचक, रुचकर, – तृषाशामक, धातुवर्धक व रक्तदोष घटक असते.

आधुनिक शास्त्रानुसार : मोसंबीमध्ये कॅल्शिअम, फॉस्फरस, लोह, आर्द्रता, तंतुमय पदार्थ, पिष्टमय पदार्थ असून, ‘अ’, ‘ब’ व ‘क’ जीवनसत्त्व असते. या जीवनसत्त्वामुळे शरीराची रोगप्रतिकारक शक्ती वाढते.

उपयोग :

१) मोसंबीमध्ये ‘अ’, ‘ब’, व ‘क’ जीवनसत्त्वे असल्यामुळे आजारी रुग्णास मोसंबीचा रस दिल्याने रुग्ण पटकन बरा होतो.

२) उन्हाळ्यामध्ये बाजारातील इतर कोल्ड्रिंक्स पिण्यापेक्षा मोसंबीचा रस पिणे आरोग्यासाठी हितकारक आहे.

३) मोसंबी तृष्णाशामक असल्याने त्याचे सरबत प्यायल्यास शरीराची उष्णता कमी होऊन शीतलता प्राप्त होते.

४) गर्भवतीने उलटी, मळमळ होत असल्यास मोसंबीचा रस थोडा थोडा घेत राहावे. तोंडाला रुची निर्माण होऊन मळमळ कमी होते.

५) भूक मंदावणे, अरुची, अपचन, उलटी, मळमळ ही लक्षणे जाणवत असतील, तर मोसंबीचा रस प्यावा. याने पचनशक्ती वाढून भूक लागते व घेतलेले अन्न व्यवस्थित पचते.

६) बद्धकोष्ठतेचा त्रास वाढून पोटात गॅस होत असेल, तर मोसंबी आतील सालासह खावी. मोसंबी दीपक, पाचक असल्याने पोटातील गॅस कमी होतात व शौचास साफ होते.

७) काम करून खूप थकवा जाणवत असेल, तर मोसंबीचा रस घ्यावा. लगेचच शक्ती आणि उत्साह प्राप्त होतो.

८) मोसंबीची साल किंचित उकडून पाणी घालून मिक्सरमध्ये बारीक करावी. तयार झालेला कल्क शरीराच्या त्वचेवर व चेहऱ्यावर लावल्यास सुरकुत्या कमी होऊन त्वचेची कांती वाढते. तसेच चेहऱ्यावरील व्रण, मुरूम व काळे डाग कमी होतात.

९) अशक्त, आजारी व्यक्ती, वृद्ध, लहान बालके यांचे आरोग्य चांगले राहून रोगप्रतिकारक शक्ती वाढण्यासाठी मोसंबीचा रस नियमितपणे प्यावा.

१०) मोसंबीची साल वाळवून दळून शिकेकाईमध्ये तिचा वापर करावा. केसामधील कोंडा नाहीसा होऊन केस दाट व मऊ होतात.

११) चेहऱ्यावरील वांग, काळे डाग कमी होण्यासाठी नियमितपणे मोसंबी खावी.

१२) ताप आल्यावर मोसंबीचा रस दिल्यास शरीराचा दाह कमी होतो.

१३) लघवीला जळजळ (आग) होऊन लघवी अडखळत होत असेल, तर मोसंबीचा रस दिवसातून तीन वेळा एक ग्लासभर घ्यावा. यामुळे मूत्राची घनता कमी होऊन लघवीचे प्रमाण वाढते व त्याद्वारे शरीरातील दूषित घटक बाहेर टाकले जातात व शरीराची उष्णता कमी होऊन लघवीची आग कमी होते.

१४) मोसंबीच्या सालापासून सुगंधी तेल, अत्तर बनविले जाते. याचा उपयोग मिठाई तयार करताना किंवा एखाद्या पदार्थाच्या स्वादासाठी करतात.

सावधानता :

खूप कच्ची व अति आंबट मोसंबी खाऊ नये. यामुळे सर्दी, खोकला व घसादुखी हे आजार होतात. मोसंबीचा रस काढल्याबरोबर लगेचच घ्यावा. जास्त वेळ रस काढून ठेवला, तर त्यातील अन्नघटकांचे विघटन लगेच सुरू होते व त्यातील गुणधर्म उडून जातात.